.....................
خبرگزاري مهر
يكشنبه 27 اسفند 1402
.....................
به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «افسانه اِستر و مُردخای؛ واکاوی خاستگاه جشن پوریم» نوشته مرتضی عرب‌زاده سربنانی به‌تازگی توسط انتشارات ققنوس منتشر و راهی بازار نشر شده است.
سوم مارس ۲۰۱۵ بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در سخنان خود در کنگره آمریکا، به داستان استر اشاره کرد و گفت: «فردا شب در جشن یهودی پوریم، کتاب استر را خواهیم خواند؛ در مورد وزیر قدرتمند ایرانی به‌نام ماهان که حدود ۲۵۰۰ سال پیش برای نابودی قوم یهود توطئه کرد. اما یک زن شجاع یهودی، ملکه استر، توطئه را فاش ساخت و به یهودیان حق دفاع از خود را برابر دشمنانشان اعطا کرد. توطئه مزبور خنثی شد و مردم ما نجات پیدا کردند.» مرتضی عرب‌زاده سربنانی نویسنده این‌کتاب می‌گوید برای او در مقام پژوهشگر تاریخ ایران باستان، جدا از شیطنت نتانیاهو که شخصیت منفور داستان استر یعنی هامان را به‌دروغ ایرانی خواند (در حالی‌که طبق متن کتاب استر او نه ایرانی بلکه عمالیقی بود) آنچه اهمیت دارد، این است که تا چه‌اندازه برخی داستان‌ها و افسانه‌های باستانی ممکن است قدرتمند باشند. چون وقتی نتانیاهو این‌سخنان را بیان می‌کرد، برایش مهم نبود داستان استر تاچه‌حد واقعیت دارد. بلکه صرفا دنبال بهره‌برداری سیاسی از این‌داستان بود.
مولف این‌کتاب می‌گوید جشن پوریم و داستان استر که برای تاریخ یهودیان از اهمیت بنیادین برخوردار است، با تاریخ ایران پیوند خورده است. اما به‌رغم ارتباط تنگاتنگ این‌جشن و داستان آن با تاریخ ایران، تعداد کمی از پژوهشگران ایرانی درصدد مطالعه تاریخی این‌موضوع برآمده‌اند. این‌واقعیت همراه با برخی شایعات و مطالب دروغ که در سال‌های اخیر در فضای مجازی درمورد پوریم در جامعه ایران پراکنده شده، به‌عنوان انگیزه اصلی نوشتن این‌کتاب عنوان شده است.
عرب‌زاده می‌گوید «افسانه اِستر و مُردخای؛ واکاوی خاستگاه جشن پوریم» را برای عموم مخاطبان و کسانی نوشته که رشته اصلی‌شان تاریخ نیست. نکته مهمی که او در کتابش تذکر می‌دهد این است که یهودیان یکی از ده‌ها و صدها قومی بودند که درون قلمرو شاهنشاهی هخامنشی زندگی می‌کردند و از سنت مکتوب غنی‌ای برخوردار بودند که گرچه بیشتر سرشت دینی داشت تا تاریخی، اما برای مطالعات تاریخی حایز اهمیت است. درباره داستان استر و مردخای که در کتاب استر (یکی از کتاب‌های مقدس یهودیان) آمده، سه دیدگاه کلی وجود دارد: ۱- عده‌ای داستان آن را به‌طور کامل روایتی تاریخی می‌دانند، ۲- عده‌ای آن را کاملا خیالی می‌دانند و ۳- عده‌ای نظر میانه دارند و معتقدند رویدادهای این‌داستان به‌طور کلی در مقیاسی کوچک‌تر و محدودتر رخ داده، اما کاتبان یهودی بعدها در مورد آن اغراق کرده‌اند.
کتاب «افسانه اِستر و مُردخای؛ واکاوی خاستگاه جشن پوریم»، ۴ فصل اصلی دارد که به‌ترتیب عبارت‌اند از «هخامنشیان و یهودیان»، «کتاب استر»، «داستان استر» و «پوریم و خاستگاه‌های آن».
عناوین مندرج در فصل اول کتاب به این‌ترتیب‌اند: درآمد، شاهنشاهی جهانی، هخامنشیان و ایرانیان، هخامنشیان و غیرایرانیان، یهودیان در شاهنشاهی هخامنشی. در فصل دوم هم مخاطب با این‌عناوین روبروست: درآمد، نسخه‌های کتاب استر، زمان و مکان نگارش کتاب استر، اصالت و مقبولیت کتاب استر.
مباحثی هم که در سومین‌فصل کتاب «افسانه اِستر و مُردخای؛ واکاوی خاستگاه جشن پوریم» مطرح می‌شوند، به این‌ترتیب‌اند: درآمد، باب یکم: سرپیچی ملکه وَشتی از خشایارشا، ملاحظات تاریخی باب یکم، باب دوم: استر ملکه می‌شود، ملاحظات تاریخی باب دوم، باب سوم: نقشه هامان برای نابودی یهودیان، ملاحظات تاریخی باب سوم، باب چهارم: درخواست مردخای از استر، ملاحظات تاریخی باب چهارم، باب پنجم: مهمانی استر، ملاحظات تاریخی باب پنجم، باب ششم: تکریم مردخای از سوی پادشاه، ملاحظات تاریخی باب ششم، باب هفتم: سقوط هامان، ملاحظات تاریخی باب هفتم، باب هشتم: یهودیان مقابله به مثل می‌کنند، ملاحظات تاریخی باب هشتم، باب نهم: پیروزی یهودیان بر دشمنانشان، ملاحظات تاریخی باب نهم، باب دهم: شکوه خشایارشا و مردخای، ملاحظات تاریخی باب دهم، ریشه‌های تاریخی داستان استر.
مطالب مطرح‌شده در فصل چهارم کتاب هم از این‌قرارند: درآمد، جشن چهاردهم آذار، ریشه‌های بابلی پوریم، ریشه‌های ایرانی پوریم، پوریم و فروردگان، پوریم و نوروز، پوریم و سکایی، پوریم و ماگافونیا، پوریم و توکتا.
در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:
ملاحظات تاریخی باب چهارم
۴:۱ «مردخای چون از آنچه روی داده بود آگهی یافت، جامه‌های خویش درید و پلاس و خاکستر برگرفت. پس آن‌گاه سراسر شهر را زیر پا گذاشت و از فغان‌های غمبار خویش آکند.» آغاز و پایان باب چهارم مذهبی‌ترین قسمت‌های کتاب به نظر می‌رسند که در آن‌ها دریدن لباس‌ها، پوشیدن پلاس، خاکستر بر سر ریختن، ناله‌کردن در ملا عام و روزه گرفتن خواننده را به یاد چندین قسمت از کتاب مقدس عبری می‌اندازد. برای یهودیان، پاره‌کردن لباس نوعی عزاداری و خاکستر بر سر ریختن نیز نشانه تحقیرشدن یا شرمندگی بود. پوشیدن پلاس یک‌مورد خاص است، چندین‌بار در کتاب مقدس عبری افرادی را می‌بینیم که غم عمیق خود را به دلیل از دست دادن عزیزانشان با این‌شیوه ابراز می‌کنند، اما گاهی نیز به التماس‌کردن اشاره دارد.
این‌کتاب با ۱۶۰ صفحه مصور، شمارگان ۷۷۰ نسخه و قیمت ۲۱۰ هزار تومان منتشر شده است.
