خبرگزاری ایبنا
جمعه 5 اردیبهشت 1404
........................
به گزارش سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - نیما بهاروندی: دوشنبه (اول اردیبهشت‌ماه)، نشست بررسی کتاب «دموکراسی سنجیده: صندوق رای؛ شرط لازم ولی ناکافی» نوشته رابرت گودین با ترجمه لی‌لا سازگار، برگزار شد. مرکز پژوهشی آفرینش به همراه انتشارات ققنوس، برگزاری این نشست را بر عهده داشتند. در این نشست سیدعلیرضا حسینی بهشتی، پژوهشگر و استاد علوم سیاسی و مسعود پدرام، پژوهشگر و نویسنده علوم سیاسی، به گفت‌وگو درباره موضوعات کتاب پرداختند.
شهروندی مسئولانه
علی سهرابی، دبیر نشست، در ابتدا به معرفی و طرح کلیتی از کتاب پرداخت و گفت: گودین نظریات دموکراسی در قرن بیستم را در سه جریان صورت‌بندی می‌کند: ۱- نخبه‌گرایی دمکراتیک که معتقد بر مبارزه رقابتی برای کسب آرای مردم در انتخابات است؛ ۲- دموکراسی مشارکتی که تاکید بر کیفیت و سطح مشارکت مردم در سیاست دارد؛ و ۳- دموکراسی مشورتی یا رایزنانه. این نظریه تاکید می‌کند که تمام کسانی که متاثر از تصمیمات جمعی هستند باید بتوانند بر این تصمیمات تاثیر بگذارند.
وی افزود: گودین در سراسر کتاب دغدغه دارد چگونه می‌توانیم شهروندانی داشته باشیم که در تصمیم‌گیری‌های خود دغدغه‌های دیگر شهروندان را نیز لحاظ کنند. به نظر او، در یک نظام دمکراتیک نه فقط بروندادها بلکه دروندادها، نه فقط نتایج بلکه مقدمات نیز اهمیت دارند. وی همچنین معتقد است که صرفاً نظر کسانی که در دموکراسی‌های نمایندگی رای می‌دهند و توان اظهارنظر دارند مهم نیست بلکه در این میان، کسانی که صدای آن‌ها شنیده نمی‌شود و توان چانه‌زنی ندارند نیز مهم‌اند.
سهرابی در پایان گفت: به نظر گودین در سایر نظریات دمکراتیک، برخی افراد توان اظهارنظر را از دست می‌دهند و از صحنه سیاست حذف می‌شوند. او این افراد را خاموشان بالاجبار می‌نامد و در سه گروه دسته‌بندی می‌کند: ۱- کسانی که از حقوق اجتماعی محرومند و توان اظهارنظر ندارند؛ ۲- نسل‌های آینده؛ و ۳- غیرانسان‌ها و اکوسیستم‌ها.
دموکراسی و بحران‌هایش
مسعود پدرام دیگر سخنران این نشست بود. این استاد و مدرس علوم سیاسی ابتدای صحبتش را با بحث راجع به دموکراسی و بحران‌های آن آغاز کرد و گفت: از اولین نقدهای درونی به دموکراسی و بحران‌هایش را «آلکسی دو توکویل» مطرح کرد. پس از او «جان استوارت میل» این نقدها را ادامه داد. به نظر توکویل و میل، دموکراسی گنجایش آن را دارد که تبدیل به دیکتاتوری اکثریت بر اقلیت شود.
پدرام در ادامه خلاصه‌ای از نظریات دموکراسی در قرن بیستم ارائه داد و گفت: اولین نظریه در این باب، ژوزف شومپیتر است که با طرح نظریه دموکراسی مشارکتی، ادعا می‌کند دموکراسی تبدیل به دموکراسی غیرمستقیم و نخبگانی شده است. نظریه بعدی در سال ۱۹۷۰ مطرح می‌شود. «کارول پیتمن» با نگارش کتاب «مشارکت و نظریه دمکراتیک»، دموکراسی‌های نمایندگی را به سبب اینکه منجربه حذف مردم از صحنه سیاست می‌شود را به باد انتقاد می‌گیرد.
وی افزود: پس از پیتمن، «کرافورد مک‌فرسن» با نگاشتن کتاب «زندگی و زمانه دموکراسی لیبرال»، در سال ۱۹۷۷، دموکراسی مشارکتی را به عنوان یک مدل معرفی می‌کند، مک‌فرسن ادعا می‌کند جهت اینکه دموکراسی مشارکتی به‌وجود بیاید، مردم بایبد از فردی تملک‌جو و مصرف‌گرا به فردی توسعه‌خواه که به امر عمومی اهمیت می‌دهد، تبدیل بشوند.
پدرام در ادامه گفت: کوشش نظری پیتمن و مک‌فرسن، توسط «جان رالز» و «یورگن هابرماس» پی گرفته می‌شود. مفهوم پرده بی‌خبری (جهل) رالز، در واقع مفهومی است که نوعی گفت‌وگوی درونی را منجر می‌شود که فرد در طی آن، می‌تواند به تصمیمی همسو با منافع جمعی برسد. هابرماس نیز در کتاب کنش تفاهمی (ارتباطی) نقدها بر دموکراسی نمایندگی را ادامه می‌دهد. به نظر پدرام، رالز و هابرماس مبنای مهمی برای دموکراسی گفت‌وگویی، که ادامه‌ای بر مباحث دموکراسی مشارکتی است، فراهم می‌کنند.
وی در پایان توضیح داد که بحث اصلی در دموکراسی گفت‌وگویی، بر خلاف دموکراسی نمایندگی، تغییر ترجیحات شهروندان است.
اقتدارگرایی انتخاباتی
در پایان سیدعلیرضا حسینی بهشتی به طرح نظرات خود راجع به کتاب «دموکراسی سنجیده» پرداخت. وی بحث خود حول محور کتاب را با پرسش مهم گودین آغاز کرد و گفت: آیا رای دادن شرط کافی برای دموکراسی است؟ این سوالی است که به خصوص پس از فروپاشی بلوک شرق جدی‌تر شد. پس از فروپاشی جبهه سوسیالیستی، تصور کلی بر این بود که تعداد دموکراسی‌ها افزایش یافته است، اما گزارش‌هایی منتشر شد که نشان می‌داد دموکراسی‌های یادشده، رسماً دموکراسی به حساب نمی‌آیند.
بهشتی افزود: پیروی پدید آمدن این‌گونه دموکراسی‌ها، در سال ۱۹۹۶ مفهومی وارد اصطلاحات علوم سیاسی شد تحت عنوان «نظام‌های انتخاباتی اقتدارگرا» که مختصات این دموکراسی‌های نوپدید را شرح می‌داد. علاوه بر این، نظام‌های دموکراسی، در اثر امواج نئولیبرالیسم، دچار بحران‌های درونی نیز شدند.
بهشتی پس از اشاره به بحران‌های درونی و بیرونی که دموکراسی درگیر آن شده است، به کتاب گودین مستقیماً پرداخت و گفت: گودین سعی دارد تلفیقی میان واقع‌گرایی در علم سیاست و آرمانشهرگرایی واقع‌بینانه به‌وجود بیاورد. گودین با جریان رفتارگرایی (که نگاه واقع‌گرایانه دارند) در علوم سیاسی، که معتقد بر کاربرد نظریات علوم تجربی در علم سیاست است، مخالفت می‌ورزد؛ بخاطر اینکه این نظریات صرفاً متغیرهای کمی (قابل اندازه‌گیری) را بررسی می‌کند. در این بین، متغیرهایی مانند سواد سیاسی مردم نادیده گرفته می‌شود.
وی در ادامه به یکی از اصول دموکراسی سنجیده از نظر گودین اشاره کرد و گفت: بحث در رابطه با صداهایی که شنیده نمی‌شوند. به اعتقاد گودین این افراد، یا از سیاست کناره‌گیری می‌کنند یا ذیل سایر گروه‌های ذی‌نفع خودشان را تعریف می‌کنند.
بهشتی در ادامه به گودین بابت نقدهای او به جریان فکری جماعت‌گرایی (افرادی مثل چارلز تیلور و السدیر مک‌اینتایر) نقد وارد کرد و گفت: دیدگاه نویسنده کتاب نسبت به جماعت‌گرایان، حاصل ساده‌سازی اندیشه‌های این جریان فکری است. نویسنده کتاب «دموکراسی سنجیده»، جماعت‌گرایی را متهم می‌کند که نهایتاً به نوعی استبداد می‌انجامد.
وی گفت: نکته پراهمیت دیگر کتاب، طرح مسئله پدرسالاری از طرف نگارنده است. به نظر گودین حدی از پدرسالاری را در دموکراسی‌ها می‌توان پذیرفت. گودین استدلال می‌کند در این نظام‌های سیاسی، مردم ممکن است آگاهی یا قطعیت لازم را در مورد منافع خود نداشته باشند، و یا حتی ممکن است در مورد ترجیحات خود مطمئن نباشند. در نتیجه او نوعی از پدرسالاری که حامل کمالگرایی است را مفید می‌داند.
بهشتی سپس با بهره‌گیری از مفاهیم امرعقلانی و امرعقلائی رالز، نقدهایی به کتاب گودین وارد کرد و گفت: او این مفاهیم را با یک مثال توضیح می‌دهد؛ اگر از وی به عنوان یک مسلمان بپرسند که به حجاب اعتقاد دارد یا نه، یکسری استدلالات در دفاع از حجاب ارائه می‌دهد بدون اینکه عقیده‌اش را برای دیگران تجویز کند. این همان امر عقلانی نزد رالز است. اما اگر از او بپرسند که با حجاب اجباری نیز موافق است یا نه، از آن‌روی که در امر و حوزه عمومی، صلاح و خواسته‌های دیگر شهروندان نیز مهم است، با این امر مخالفت می‌کند، در واقع در امر عقلایی نزد رالز، افراد عقایدی را مطرح می‌کنند که می‌پندارند این عقاید توسط دیگر شهروندان نیز پذیرفته می‌شود.
بهشتی در پایان گفت: اگر گودین از رالز و تمایزات او بهره بیشتری می‌برد، می‌توانست نظرات راهگشاتری ارائه دهد.
