دانشنامه فلسفی استنفورد به جلد ٣٦ رسید 1396/2/7
هر
که با فلسفه سروکار دارد و به فضای مجازی هم سری می‌زند، حتما نام
دانشنامه فلسفه استنفورد را شنیده است. از سال گذشته بود که کتاب‌های این
مجموعه از سوی نشر ققنوس به همت مسعود علیا به فارسی منتشر شد و اکنون با
چهار جلد دیگری که به آن اضافه شده، به ٣٦ جلد رسیده است.
در مجلد سی‌وسوم با عنوان «فلسفه دین کانت»، فلسفه کانت در دوره به‌اصطلاح
پیشانقدیاش، یعنی دوره پیش از انتشار نقد عقل محض در سال ١٧٨١، شرح داده
شده است. این دوره از فلسفه کانت اساسا معطوف به کارکرد و جایگاه نظری
مفهوم خدا بود. کانت در پی آن بود که مفهوم خدا را درون مجموعه‌ای از اصول
فلسفی بنیادی قرار دهد که به طور نظام‌مند سامان یافته باشد؛ اصولی که
سامان و ساختار جهان را تبیین می‌کنند. او در بسط فلسفه نقدی‌اش، نقش جدیدی
برای اصول فلسفی در فهم سامان و ساختار جهان مطرح کرد. در نتیجه، برنامه
نقدی کانت بر تلقی او از جایگاه و نقش مفهوم خدا در درون طرح نظری
متافیزیک، تأثیری چشمگیر داشت. علاوه‌بر‌این، فلسفه نقدی جایگاهی فراهم کرد
که کانت می‌توانست از آنجا به وجهی بسیار صریح‌تر از نوشته‌های متقدم خود
به سایر ابعاد مهم مفاهیم خدا و دین بپردازد. در‌این‌میان، ابعاد اصلی
عبارت‌اند از معنا و اهمیت اخلاقی و دینی که آدمیان به مفهوم خدا نسبت
می‌دهند. از‌این‌رو، مؤلف مدخل حاضر، لاورنس پاسترناک، با نظر به چنین
بالندگی‌هایی در تفکر کانت، در این مجلد مباحث اولیه او در باب این موضوعات
را درون بافتار فلسفی کلی دوره پیشانقدیاش جای می‌دهد و سپس تلقی او را
از این موضوعات در دوره پس از سال ١٧٨١ به مؤلفه‌های کلیدی برنامه نقدی او
ربط و ارجاع می‌دهد. همچنین این مدخل مسائلی را پررنگ می‌کند که همچنان
برای تفحص فلسفی در دین اهمیت دارند. این مسائل عبارت‌اند از کارکرد فلسفی
مفهوم خدا، براهین وجود خدا، ارتباط اخلاق و دین و نقش دین در پویایی فرهنگ
و تاریخ بشری. در بخش تکمیلی این مدخل با عنوان «تأثیر فلسفه دین کانت»،
درباره تأثیر شرح او از دین و کاوش‌های فلسفی و الهیاتی متعاقب آن بحث
می‌شود.
در مجلد بعدی با عنوان «مسئولیت جمعی و اخلاقی» مفهوم مسئولیت جمعی، شخصی و
مشترک شرح و بسط داده شده است. در این مدخل، مفهوم مسئولیت جمعی به بحث
درباره امکان این نوع مسئولیت می‌پردازد. در این مدخل، دغدغه نخست به این
مربوط است که آیا گروه‌ها باید همان شرایط سخت‌گیرانه مسئولیت اخلاقی را
برآورده کنند که افراد برآورده می‌کنند. دغدغه دوم نیز مربوط می‌شود به
مزایا و معایب اینکه انواع خاصی از گروه‌ها، برای مثال، دولت‌ها، نژادها و
گروه‌های قومی را در عمل اخلاقا مسئول بداند.
عنوان مجلد سی‌وپنجم «جهان‌وطنی و جهانی‌شدن» است. واژگانی که در عنوان این
مدخل است در توصیف دیدگاه‌های مهم و گوناگون در فلسفه اخلاق و فلسفه
اجتماعی- سیاسی به کار رفته است. هسته مبهم تمام دیدگاه‌های جهان‌وطنانه
این ایده است که همه انسان‌ها، بدون توجه به وابستگی‌های سیاسی‌شان،
شهروندان یک اجتماع واحد هستند یا می‌توانند و باید باشند. صورت‌های متفاوت
جهان‌وطنی، این اجتماع واحد را به شیوه‌های متفاوتی در نظر می‌گیرند؛ برخی
بر نهادهای سیاسی متمرکزند، برخی بر هنجارها یا روابط اخلاقی و برخی دیگر
بر بازارهای مشترک یا جلوه‌های فرهنگی مشترک. در اغلب صورت‌های جهان‌وطنی،
آرمانی ثابت وجود دارد. این مدخل، صورت‌های متفاوت جهان‌وطنی را به بحث
می‌گذارد که بر حسب آن تصور از شهروندی نیز متفاوت می‌شود. از‌جمله اینکه
آیا مفهوم «شهروندی جهان» را به معنای حقیقی به کار می‌برند یا به معنای
مجازی. میل این دانشنامه برای پرداختن به موضوع جهان‌وطنی از چالش‌هایی
ناشی شده که جهان‌وطنی درباره پیوندهای عموماً تصدیق‌شده با همشهریان، دولت
محلی و نظایر آن پیش می‌کشد.
مجلد آخر با عنوان «فلسفه موسیقی»، مطالعه پرسش‌های بنیادین درباره ماهیت
موسیقی و تجربه ما از آن است. این فلسفه همچون فلسفه هر چیز دیگری، دانشی
درباره حوزه مورد مطالعه‌اش را پیش‌فرض می‌گیرد. با‌این‌حال، برخلاف مثلا
علم، فلسفه نوعی فعالیت هنری، مانند موسیقی از آن دست است که اغلب مردم،
صرفاً در نتیجه اینکه مثلا عضو نوعی فرهنگ موسیقیایی هستند، پیشینه‌ای
درخور توجه دارند. این مدخل تنها بر آثار متأخر در حوزه فلسفه موسیقی تمرکز
دارد و در‌این‌میان رویکردی تحلیلی را در پیش می‌گیرد.
