اگزیستانسیالیسم در سینما: نگاهی به کتاب جهان فلسفه کوبریک 1396/2/7

استنلی کوبریک (١٩٢٨-١٩٩٩) فیلمساز فقید ادعا نداشت که فیلسوف است، عمده کارهای سینمایی‌اش نیز در نظر اول آثاری جذاب و تماشایی با قصه و روایتی مشخص است، در ژانرهای متفاوت از وحشت و کارآگاهی گرفته تا علمی- تخیلی، جنگی، تاریخی و ملودرام. با این همه به هیچ عنوان نمی‌توان جهان سینمایی کوبریک را به آثاری عامه‌پسند که «صرفا» سرگرمی مخاطبان را می‌جوید، تقلیل داد و فروکاست. تماشاگران آثار او از نخستین آثارش چون ترس و هوس (١٩٥٣) و بوسه قاتل (١٩٥٥) تا غلاف تمام‌فلزی (١٩٨٧) و چشمان باز بسته (١٩٩٩) بر عمق و غنای جهان اندیشگی او و نگاه ژرف و چندلایه به هستی و انسان اذعان می‌کنند. کوبریک فیلمسازی اندیشمند بود که آثارش خصلت معماواری خاص نظام‌های فلسفی کلان را دارد. مجموعه فیلم‌های او درباره هر چیزی، چیزی برای گفتن در چنته دارند. کلیه ابعاد و شؤون سرشت انسان در تنوع گسترده‌شان آشکار می‌شوند: فرهنگ پست و والا، عشق و میل، تاریخ، جنگ، جرم و جنایت، سفر فضایی، تربیت اجتماعی و تکنولوژی. با این حال و با وجود تنوع درونی فهرست فیلم‌های کوبریک، اگر به عنوان یک کل بنگریم، آنها را کاملا منسجم می‌یابیم. این فیلم‌ها جملگی ابعاد متمایز واقعیت را در بر می‌گیرند و آن را در انگاره فلسفی غنی و پیچیده‌ای ترکیب می‌کنند که از قضا بسیار با اگزیستانسیالیسم/ فلسفه وجودی قرابت و شباهت دارد. این دیدگاهی است که کتاب جهان فلسفی استنلی کوبریک آن را بسط می‌دهد. این کتاب به تازگی توسط نشر ققنوس با ترجمه محمدرضا اسمخانی منتشر شده است. اصل کتاب در سال ٢٠٠٧ با عنوان اصلی The Philosophy of Stanley Kubrick توسط انتشارات دانشگاه کنتاکی منتشر شده است. کتاب از پنج بخش تشکیل شده است. بخش اول با عنوان سوژه و جنگ از سه مقاله تشکیل شده است. در مقاله اول الیزابت ف. کوک دیالوگ ترس را در فیلم‌های ترس و هوس و دکتر استرنجلاو باز می‌کند. مارک تی کنراد نیز در مقاله دوم از منظر نیچه به بازنگری غلاف تمام‌فلزی می‌پردازد. جیسون هولت در مقاله سوم فلسفه اخلاق اگزیستانسیال را در فیلم راه‌های افتخار تفسیر می‌کند. بخش دوم کتاب سوژه و عشق نام دارد. مقاله اول درباره چشمان باز بسته است با عنوان آنجا که رنگین‌کمان تمام می‌شود نوشته کارن دی فافمن. مقاله دوم به موضوع بدنمندی در سینمای کوبریک با تاکید بر بوسه قاتل اختصاص دارد. در مقاله سوم این بخش جرالد جی آبرامز به اثر اقتباسی کوبریک، لولیتا می‌پردازد. بخش سوم کتاب سوژه و معنای زندگی نام دارد. دو مقاله این بخش عبارتند از شورشی بی‌هدف: استنلی کوبریک و پیش پا افتادگی خیر و نیکی نوشته مشترک پاتریک مورای و جین شالر و امتیاز بزرگ: تقدیر، اخلاق و زندگی معنادار در قاتل نوشته استیون‌ام. سندرز. در بخش چهارم با موضوع سوژه و تاریخ سه مقاله درباره فیلم‌های تاریخی کوبریک می‌خوانیم. اولی درباره اسپارتاکوس نوشته گوردن برادن، دومی شاکله انسان: وضعیت ابسورد و بری لیندون نوشته کریس پی. پلیاتسکا و درخشش و آنتی نوستال‍ی: انگاره‌های پسامدرن از تاریخ نوشته آر.‌بارتن پامر.
بخش پنجم و پایانی کتاب سوژه و آینده نام دارد. این بخش سه مقاله دارد با نام‌های نیهیلیسم و آزادی در فیلم‌های استنلی کوبریک نوشته دنیل شاو، لطفا منو یه پسر واقعی کنین: ستایش هنر مصنوعی نوشته جیسون تی. ابرل و ابر انسان نیچه به مثابه کودک ستاره پسا انسانی در ٢٠٠١ ادیسه فضایی.
در مقدمه گویایی که مترجم بر کتاب نوشته این عناصر فلسفی در فیلم‌های کوبریک برجسته می‌شود: ابسوردیته، شکاکیت، امکانیت/ امکانی بودن، نیهیلیسم، اصالت، ستیزه و جنگ و در نهایت آیرونی.