نگاه پارودیک به زندگی: نگاهی به رمان «اپرای شناور» 1396/2/7

در سال های اخیر، عده زیادی از نویسندگان مطرح دنیا در ایران معرفی شده اند، که یکی از مطرح ترین شان جان بارت بوده است. این نویسنده امریکایی، که از آغازگران ادبیات پست مدرن امریکاست، با همین نخستین رمانش «اپرای شناور» جایگاه خود را به عنوان نویسنده یی جدی و صاحب سبک در ادبیات امریکا تثبیت کرد. از جان بارت پیش از این دو مقاله مشهور «ادبیات فرسودگی» و «ادبیات بازپروری» به فارسی ترجمه شده بود و شاید یکی دو داستان کوتاه در مجلات. اپرای شناور نخستین رمان این نویسنده مطرح امریکایی است که به فارسی منتشر می شود و خواندنش برای هر خواننده جدی ادبیات تجربه یی لذت بخش خواهد بود. در این رمان، جان بارت قصد روایت یک روز از زندگی راوی را دارد؛ روزی در سال 1937 که جدی ترین نقطه عطف زندگی اوست و پس از آن برایش همه چیز زیر و رو خواهد شد. اما روایت در اپرای شناور، به سبک تریسترام شندی مدام به تعویق می افتد و بسیار دیر آغاز می شود. راوی در لحظه آغاز روایت متوقف می شود و به گذشته بازمی گردد و مجموعه یی طولانی از مقدمات را می چیند که همگی در خدمت ساختن فضا برای آغاز روایت در آن روز خاص اند. در این رمان مولفه های ادبیات پست مدرن را به وضوح می توان ردیابی کرد و تفاوت کلیدی بارت با نویسندگانی مانند براتیگن و بارتلمی در این است که می تواند استادانه مولفه ها و عناصر این گرایش داستان نویسی را در کار خود حل و محو کند. بارت شکل تکه تکه روایت را حفظ می کند و با حل کردن خصایلی نظیر روابط متعدد بینامتنی، نگاه پارودیک به زندگی و دست انداختن همه چیز در متن خود، رمانی خواندنی و درخشان ارائه می کند. بدون شک مهم ترین خصلت روایت بارت در این رمان طنز اوست. در کل رمان، که بخش اعظم آن بر دیالوگ بین شخصیت ها استوار است، کمتر حرف های بامزه و خنده دار رد و بدل می شود. طنز مستقیم در کار بارت بسیار کم رنگ است، چه در مورد دیالوگ ها و چه در توصیفاتی که در متن وجود دارد، کمتر می بینیم راوی به عمد چیز خنده داری به خورد خواننده بدهد. طنز بارت در موقعیت ها اتفاق می افتد، در نحوه چینش شخصیت ها در کنار هم و گرفتار کردنشان در موقعیتی مضحک و بی معنی و نامتعارف که راه گریزی برایشان وجود ندارد. نمونه اش مثلث عاشقانه جین و تاد و هریسون در اوایل رمان است، حکایت زن و شوهری که عاشق هم اند و در ضمن علاقه زیادی به راوی (تاد) دارند و او را وارد زندگی خود می کنند. پس از مدتی، برای این که به خود ثابت کنند عشقشان به هم به دلیل اسناد و مدارک زناشویی نیست، طبق برنامه یی از پیش معین با هماهنگی هریسون، جین و تاد رابطه نزدیک تری پیدا می کنند و همین آغاز فروپاشی زندگی زن و شوهری است که زندگی خوبی در کنار هم داشتند. نمونه دیگر ماجرای افسر بازنشسته یی است که در اتاق مجاور تاد در هتل زندگی می کند، پیرمردی که زندگی اش را در قایق ها و شهرهای کوچک و بزرگ ساحلی همراه با خوشگذرانی زیاد سپری کرده است و در اواخر عمر که دیگر کاری از او برنمی آید، شب ها در اتاقش را باز می گذارد تا صدای اتاق های دیگر را، که زوج های جوان در آن زندگی می کنند، بشنود. مترجم کتاب نیز هر چند چندان به تفاوت لحن ها بین فصل های مختلف کتاب اهمیت نداده، اما در مجموع ترجمه یی روان و خواندنی را در اختیار خواننده فارسی زبان قرار داده است. با انتشار این رمان، تا حدی منظومه ادبیات پست مدرن امریکا، که در دهه های پنجاه تا هفتاد جریان اصلی ادبیات در این کشور بود، کامل می شود، به این معنا که از اکثر نویسندگان اصلی این جریان (به استثنای تامس پینچون) تا به حال حداقل یک کتاب به فارسی منتشر شده است (جان بارت، رابرت کوور، کورت وونه گات، دانلد بارتلمی و “). 

روزنامه اعتماد