............................
خبرگزاری ایرنا
چهارشنبه 9 تیر 1400
.............................
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، آذربُرزین‌نامه منظومه‌ای است پهلوانی به تقلید از شاهنامۀ فردوسی دربارۀ سرگذشت آذربُرزین پسر زال، از آغاز تولد تا مرگ بهمن. در دستنویسی از شاهنامه به شماره or. ۲۹۷۶ که در کتابخانه بریتانیا نگهداری می‌شود دو منظومه بهمن‌نامه و آذربرزین‌نامه نیز کتابت شده است (ص. ۳۳).
رضا غفوری عضو هیأت‌علمی گروه زبان و ادبیات فارسی و دانشیار دانشگاه حضرت نرجس رفسنجان در مقدمه‌ای که بر این اثر نوشته است، راه دورودراز آن را برای خروج از کتابخانه‌های برلین و لندن و قرار گرفتن در معرض چشم محققان و شاهنامه‌شناسان ایرانی توضیح داده است.
وی با اشاره به شمار اندک نسخه‌های دستنویس آذربرزین‌نامه می‌نویسد: نخستین بار چارلز ریو (۱۸۲۰ تا ۱۹۰۲ م) در پیوست فهرست نسخه‌های خطی فارسی موزه بریتانیا به معرفی مختصر آذربرزین نامه پرداخت. بنا بر گفته ریو، در دستنویس بریتانیا، آذربرزین نامه از برگ ۵۹ پ آغاز و به برگ ۶۲ ر ختم می‌شود. در این دستنویس آذربرزین‌نامه با بیت زیر آغاز می‌شود:
به زال ستم‌دیده رفت آگهی/ که گشت از فرامرز گیتی تهی (ص. ۳۴)
مصصح آذربرزین نامه در ادامه به تلاش‌های شاهنامه‌شناسان و اساتید ادبیات فارسی و تاریخ ادبیات اشاره کرده و از معرفی استاد دکتر ذبیح‌الله صفا نام می‌برد، توضیحات مختصری که آذربرزین‌نامه را تلخیصی از بهمن‌نامه می‌داند و در نوشته‌های محققان بعدی تکرار شده‌اند.
غفوری البته فرضیه این محققان را با ارائه توضیحاتی همراه با ابیات دو نسخه دستنویس بریتانیا و کتابخانه برلین رد می‌کند و می‌نویسد: تا آن جا که بررسی کرده‌ایم، نخستین بار دکتر ماریولین فان زوتفن اثبات فرضیه ریو را دشوار دانسته است و می‌نویسد که اختلاف در کیستی پدر آذربرزین و نیز برخی آگاهی‌های دیگر در مورد زندگی آذربرزین که هیچ کدام در بهمن‌نامه نیست بیانگر آن است که آذربرزین‌نامه بر اساس روایات شفاهی سروده شده است و شاید محبوبیت روایات شفاهی درباره آذربرزین سبب شد تا آنها را به نظم درآورند و در شاهنامه به صورت الحاقیات بگنجانند، هر چند این روایات سیر داستان‌های شاهنامه را تکمیل نمی‌کند بلکه پیوستی به بهمن‌نامه است (ص. ۳۷).
آذربرزین‌نامه را چه کسی و در چه تاریخی سروده است؟
مصحح و محقق در ادامه احتمالا به مهم‌ترین سوال خواننده (البته ناآشنا به متون حماسی و پهلوانی) پاسخ می‌دهد و می‌رود سراغ این موضوع مهم که گوینده و سراینده این اثر کیست و در چه تاریخی از تاریخ مطول سرزمین گسترده ایران فرهنگی آن را سروده است.
غفوری می‌نویسد: در متن کوتاه آذربرزین، به گوینده و سده سرایش آن اشاره‌ای نمی‌شود و چارلز ریو نیز هیچ اشاره‌ای به آن نمی‌کند. مرحوم دکتر صفا نیز چون به دستنویسی از این منظومه دسترسی نداشته نکته‌ای درباره گوینده و سده سرایش آن ننوشته است. با این حال، نویسندگان برخی دانش‌نامه‌ها این منظومه را اثر دیگری از سراینده بهمن‌نامه دانسته و شاعر آن را ایران‌شاه بن ابی‌الخیر یا جمالی مهریجردی احتمال داده‌اند. استاد خالقی مطلق نیز هنگام نام بردن از شماری از منظومه‌هایی که پس از شاهنامه سروده شده احتمال داده‌اند که آذربرزین‌نامه متعلق به قرن ششم است (ص. ۳۸).
وی در ادامه خلاصه‌ای از منظومه آذربرزین‌نامه (۲۸۲ بیت در بحر متقارب) را به نثر بیان می‌کند سپس به روایات متفاوت آنگونه که در افواه در مناطق مختلف ایران رواج دارد، می‌پردازد و در نهایت سراغ خصوصیات سبکی این منظوم می‌رود. غفوری در این بخش برخی ویژگی‌های فکری و در ادامه برخی باورهای عامیانه را در این زمینه بیان می‌کند. توضیحات مختصر و مفیدی نیز در مورد ویژگی‌های زبانی و تاثیرپذیری از شاهنامه می‌دهد.
معرفی دستنویس‌های آذربرزین‌نامه و شیوه تصحیح نیز آخرین مطالب پیش از رسیدن مخاطب به متن منظوم این منظومه پهلوانی است. خواننده در ادامه ابیات آذربرزین‌نامه را می‌خواند و یادداشت‌هایی توضیحی در مورد ابیات و فهرست منابع نیز مطابق معمول پایان‌دهنده اثر است.
این اثر از مجموعه آثار ادبیات عامه فارسی است که توجه به آنها در اصل پاسداشت فرهنگ و ادب کهن سرزمین ماست. چه بسیار کسان که با خواندن این داستان‌ها با کتاب و کتاب‌خوانی پیوندی عمیق یافته‌اند و ضمیر جان‌شان از پرتو یار مهربان روشن شده است.
آذربرزین‌نامه به تصحیح و تحقیق رضا غفوری به‌تازگی توسط نشر ققنوس و در ۱۰۲ صفحه و قطع رقعی به بازار کتاب آمده است.
