فعالیت بی‌ضابطه ناشرنماها و کتابفروشان غیرحرفهای به صنعت نشر لطمه زده است 1400/9/24
علی‌الله سلیمی- روزنامه‌نگار
برخی واژه‌ها برای بسیاری از مردم همراه با حس خوشایندی است که نشان از یک بُرد، سود یا امتیاز ویژه دارد؛ مانند واژه «تخفیف» که در دنیای دادوستد و بازارهای مختلف برای مشتریان خوشایند است و همواره از آن استقبال می‌کنند، اما همین واژه گاهی می‌تواند برای گروهی از فعالان برخی از اصناف دردسرهای جدی و حتی جبران‌ناپذیر ایجاد و آنها را با مشکلات اساسی مواجه کند؛ اتفاقی که برای صنف ناشران افتاده و تخفیف‌های بالا و غیرمعمول برخی ناشران گمنام و غیرحرفهای، فعالیت ناشران بزرگ و صاحب‌نام را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. نبود قوانین صریح و مدون در این زمینه، بحران ایجاد شده را تشدید و بخشی از بدنه صنعت نشر کشور را با مشکلات مواجه کرده است.
شروع بحران از کتابفروشی‌های اماکن پر جمعیت
بیشتر بحران‌ها معمولاً یک‌شبه به‌وجود نمی‌آیند و اغلب ریشه در گذشته دارند. موضوع تخفیف‌های بالا و غیرمعمول برخی ناشران غیرحرفهای و گمنام و دردسرهای ایجاد شده برای ناشران حرفه‌ای و صاحب‌نام هم از این قاعده مستثنی نیست و برای خود سابقه‌ای هر چند کوتاه‌مدت دارد. مدیر انتشارات ققنوس به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «ریشه این مسئله به حدود 3 یا 4سال قبل برمی‌گردد که با فعالیت گروهی از کتابفروشی‌ها در برخی مکان‌های عمومی ازجمله مترو و فرودگاه شروع شد و حالا تعدادشان زیادشده است. آنها دنبال کتاب‌هایی بودند که بشود با پایین‌ترین قیمت از ناشران خرید و طبعاً با تخفیف بالا به مشتریانی که اغلب گذری بودند، فروخت.» گذری بودن مشتری در اینجا به‌معنای کم‌دقتی این افراد به کیفیت کالا یا همان کتاب است که وقتی تخفیف بالا مثلاً 50درصد را می‌بیند وسوسه می‌شود آن کالا‌ـ کتاب را بخرند؛ درحالی‌که مشتری‌های ثابت در کنار تخفیف به کیفیت کتاب هم توجه دارند. امیر حسین‌زادگان یادآوری می‌کند: «ناشران حرفه‌ای که برای کار خود چارچوب و اصول مشخص و معینی دارند و تخفیف‌هایشان هم از یک قاعده معمول و استاندارد مشخص پیروی می‌کند، طبعاً طرف معامله کتابفروشی‌های یادشده نیستند و آنها سراغ افرادی می‌روند که در ظاهر کارشان نشر باشد و بتوانند نقش ناشر را برایشان بازی کنند، اما قواعد و چارچوب‌های ناشران حرفه‌ای را هنگام معامله مطرح نکنند.» به‌گفته این فعال صنعت نشر، در چنین شرایطی، یکسری ناشران غیرحرفهای وارد چرخه صنعت نشر می‌شوند که کارشان بیشتر مشابه‌سازی است و از روی کتاب‌های پرفروش در بازار کتاب، نسخه‌های بی‌کیفیت تهیه و با تخفیف‌های بالا در اختیار کتابفروشان یادشده قرار می‌دهند و از این طریق اختلال جدی در کار ناشران حرفه‌ای ایجاد می‌کنند.
ایجاد ویترین در فروشگاه‌های آنلاین
رواج و گسترش بازارهای آنلاین به‌کار و کاسبی برخی ناشران غیرحرفهای و گمنام در بازار کتاب ایران کمک کرده و آنها را که از نداشتن ویترین در صنف کتابفروشان که همواره در مضیقه بودند به صاحبان ویترین‌های پرزرق و برق با تخفیف‌های بالا و غیرمعمول و وسوسه‌کننده برای برخی مشتریان تبدیل کرده است. مدیر انتشارات ققنوس به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «برخی فروشگاه‌های بزرگ آنلاین که برای خود شهرتی هم دست و پا کرده‌اند با عرضه کتاب‌های بی‌کیفیت با تخفیف‌های بالا، 50درصدی، عملاً به ویترین ناشران این کتاب‌ها تبدیل شده‌اند. برای این فروشگاه‌ها سودی که از این کتاب‌ها می‌برند، مهم نیست؛ مهم شهرتی است که با عرضه این کالا‌ـ کتاب با 50درصد تخفیف به‌دست می‌آورند تا در کنار آن، اقلام دیگر مانند یخچال و تلویزیون را با سودهای بیشتر بفروشند.» طبیعی است که ناشران و کتابفروشی‌های معتبر و صاحب‌نام وارد این رقابت ناسالم و غیرحرفهای نمی‌شوند و در این میان، از جولان ناشران و کتابفروشان گمنام و غیرحرفهای دچار ضرر و زیان می‌شوند.
پاشنه آشیل؛ آمار بالای مجوز نشر
تعداد زیاد و قابل توجه ناشران در کشور باعث شده برخی افراد سودجو هم وارد چرخه صنعت نشر در کشور شوند که کارشان مطابق استانداردهای لازم برای فعالیت در این حرفه نیست و اغلب آنها با اقدامات غیرحرفهای خود باعث اختلال در روند صحیح کار نشر در کشور می‌شوند. لیما صالح‌رامسری، مدیر انتشارات معین با یادآوری این موضوع، آمار بالای مجوزهای نشر در کشور را یکی از پاشنه آشیل‌های این صنعت فرهنگی در کشور ما می‌داند و می‌گوید: «بالای 14هزار مجوز نشر در کشور ما صادر شده که با این آمار بالا و قابل توجه، انتظار هرگونه خلاف و رویکردهای غیرحرفهای و حتی بداخلاقی در حرفه نشر هم در بین انبوه فعالان این صنعت وجود دارد.» به‌گفته وی، در یک جامعه و صنف، حالا مثلا صنفِ ناشران و کتابفروشان، وقتی اخلاق گم شود و بداخلاقی و بی‌اخلاقی به نوعی رواج یابد، فعالیت حرفه‌ای و سالم در آن با چالش‌های جدی مواجه می‌شود. انتظار می‌رود کسانی که وارد این صنف فرهنگی می‌شوند، با انتشار کتاب که به نوعی از مصالح پایه‌ای فرهنگ است، مروج توسعه اخلاق عمومی در جامعه باشند و در طول فعالیت حرفه‌ای خود همواره این موضوع را مدنظر داشته باشند.
ازدیاد ناشران کتاب‌های بی‌کیفیت
از سال‌ها پیش در ایام برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، برخی ناشران یک شهر غیر از تهران که روی موضوع واحدی کار می‌کردند، کتاب‌های خود را با تخفیف‌های 50درصدی عرضه می‌کردند که البته این موضوع بین همه ناشران شرکت‌کننده آن شهر خاص یا شهرهای دیگر در زمان نمایشگاه رایج نبود و عمومیت نداشت. مدیر انتشارات معین با اشاره به این موضوع می‌گوید: «در آن ایام وقتی کنجکاو شدم و موضوع را پیگیری و با چند نفر از ناشران یادشده صحبت کردم، یکی از آنها صادقانه به من گفت این کتاب‌ها در شهر محل فعالیت ما مشتری ندارد. آنجا این کتاب‌ها را نمی‌خرند و ویترین و کتابفروشی هم نداریم. حالا که فرصتی در نمایشگاه فراهم شده می‌خواهیم این کتاب‌ها را با پایین‌ترین قیمت بفروشیم تا لااقل دیگر هزینه‌ای برای نگه داشتن کتاب‌ها در انبار پرداخت نکنیم.» لیما صالح‌رامسری به شرایط مشابه در کار برخی ناشران پایتخت هم اشاره می‌کند و می‌افزاید: «حالا تعداد ناشرانی که کتاب‌های بی‌کیفیت چاپ می‌کنند و با تخفیف‌های بالا و غیرمتعارف راهی کتابفروشی‌های خاص! می‌کنند، زیادشده و فرقی نمی‌کند این ناشر در کدام شهر فعالیت می‌کند. آنها معمولاً کتاب‌های پرفروش ناشران معتبر و شناخته‌شده را برداشته و با مختصر تغییری در آن و طبعاً با کیفیت پایین، به‌نام خود یا حتی با آرم و نام و نشانی ناشر اصلی و با تخفیف بالای 50درصد و گاهی هم بیشتر به فروش می‌رسانند.
