منبع: روزنامه شرق
سه‌شنبه 15 آبان ۱۳۹۷
نشر ققنوس به تازگی مجموعه‌ای درباره تاریخ معاصر ایران منتشر کرده است به نام «ایران قاجار در نگاه اروپاییان». از این مجموعه تاکنون سه مجلد منتشر شده که عبارتند از: 1) «نماهایی از ایران» اثر سر جان ملكم؛ 2) «ماموریت به ایران» اثر مارتین هنری دانوهو؛ 3) «نگاهی به ایران» اثر دوروتی دو وارزی. هر سه مجلد را شهلا طهماسبی ترجمه کرده است.
1- پیشنهاد تصرف جزیره هنگام
مجلد اول این مجموعه درباره مأموریت‌های سر جان ملکم در ایران، موضوعات ادبی و زندگی اجتماعی و خلق‌وخوی ایرانیان است. این کتاب برآمده از مشاهدات او از مأموریت اولش به ایران است. ملکم، کارمند کمپانی هند شرقی و اولین نماینده سیاسی انگلستان به ایران در دوره قاجار، در سال ١٢١٥ قمری نزد فتحعلی‌شاه قاجار می‌رود. او در هندوستان، زبان فارسی، زبان ادبی و رسمی آن دوران را آموخته بود و با آداب و رسوم اجتماعی و فرهنگی شرقی‌ها تقریبا آشنا شده بود، تا جایی که در سال ١٧٩٢ مترجم فارسی نیروهای نظامی انگلیسی در ایالت حیدرآباد بود. ملکم نیز همچون بسیاری از ماموران سیاسی اروپایی، در عین کار سیاسی، پژوهشگر و اهل کاوش بود. او در این کتاب اقدامات خود را شرح می‌دهد. خط مشی و رویه سیاسی او در ایران تا دهه 1860 که دولت انگلستان تعیین‌کننده نماینده سیاسی بود، سرمشق همگامانش بود. ملکم در مدت اقامت خود در ایران به اهمیت سیاسی و تجاری جزایر و بنادر خلیج فارس پی برد و پس از بازگشت به هند، به لرد ولزی پیشنهاد کرد که جزیره هنگام را اشغال و در آن پایگاه دریایی تأسیس کنند. هرچند اقدامی صورت نگرفت. محتوای کتاب به‌گونه‌ای است که انگار یک دانای کل آن را نوشته، شاید به این دلیل که او آسان‌تر بتواند احساسات، افکار و داوری‌های خود را در مورد ایرانیان، که بیشتر با عداوت و تحقیر همراه است، از زبان دیگران بیان کند.
2- جنگ جهانی اول
مجلد دوم این مجموعه روایتی است از ایران در دوران جنگ جهانی اول که مصادف است با اواخر دوران قاجار. نویسنده این مجلد، مارتین هنری دانوهو، خبرنگار و مأمور اطلاعاتی انگلستان است. او معتقد است که درباره جنگ تا ابد می‌توان نوشت. جنگ بخش بزرگی از زندگی دانوهو را تشکیل می‌داد. او به عنوان گزارشگر «دیلی کرونیکل» توانسته بود در بزرگ‌ترین خیزش‌های نظامی و سیاسی جهان حضور داشته باشد. دانوهو در اوایل جنگ جهانی اول خبرنگار دیلی کرونیکال در بالکان بود. او به ارتش می‌پیوندد و به همراه نیروی اطلاعاتی به رومانی و روسیه فرستاده می‌شود و ناگهان خود را در «دانستر فورس» با سمت «افسر سرویس ویژه» در سرزمین دورافتاده ایران می‌یابد و بدین طریق مأموریت اطلاعاتی او به ایران آغاز می‌شود. او می‌نویسد: «ماجرای جنگ ایران باید روایت شود و من خوشوقتم که سهمی کوچک در این گزارش بر عهده گرفته‌ام. این کتاب ماجرای عملیاتی کوچکی است که گمنام مانده است، در کشور من کسی آن را نمی‌شناسد و ظاهرا مدت‌های مدید حتی خود مقامات نیز آن را از یاد برده بودند. این قوا تحت فرماندهی ژنرال دانسترویل بود که همه‌جا با عنوان «دانستر فورس» شناخته می‌شود و من بخشی از آن بودم و این کتاب را درباره آن نوشته‌ام.» او در این کتاب کوشیده «دانستر فورس» را معرفی کند، علت اعزامش را شرح دهد و بگوید تا چه حد در اجرای مأموریتش موفق بوده است.
3- روایت عصر سه پادشاه
دوروتی دیویس، همسر لئون لوماری دو وارزی، دیپلمات بلژیکی، در اواخر دوره قاجار به ایران آمد. او در مجلد سوم این مجموعه از اولین برخوردش با تهران، تجربه‌ها و خاطراتش از این شهر می‌گوید. دوروتی دو وارزی ایران را در سه دوره بحرانی در دوره قاجار دیده بود و مشاهدات، اطلاعات و تجربیات خود را از این کشور به‌اختصار ثبت کرده است. او در خاطراتش خود را بسیار به ایران علاقه‌مند نشان داده است. سه دوره‌ای که وارزی در ایران تجربه و در این کتاب روایت می‌کند از این قرار است: دوره مظفرالدین‌شاه قاجار پیش از مشروطیت، دوره محمدعلی‌شاه در هنگامه نبرد بین مشروطه‌خواهان و استبدادطلبان، و دوره احمدشاه اندکی پیش از جنگ جهانی اول و کودتای سوم اسفند ١٢٩٩. این کتاب که نزدیک به صد سال از نظرها دور مانده بود، در سال ٢٠٠٨ در انگلستان تجدید چاپ شد. توصیف او از تهران جالب است: «اگر خواهان آسایش هستی، به تهران سفر نکن! تنها راه سفر این است که مثل برق بروید و مثل باد برگردید. اما اگر آسایش را ندیده بگیرید، سفری است بی‌اندازه جذاب و مفید، و امیدوارم گزارشی کوتاه از این سفر، درباره اروپاییانی که در تهران زندگی می‌کردند و زندگی در آن، خالی از لطف نباشد».
