جعفری دهقی: بیشتر سفرنامه‌نویسان با اهداف سیاسی وارد ایران شدند 1397/9/17

مشاهده

منبع: خبرگزاری کتاب ایران

پنج‌شنبه ۱۵ آذر ۱۳۹۷

محمود جعفری دهقی، رئیس انجمن ایرانشناسی و استاد دانشگاه تهران در نشست معرفی و بررسی کتاب «نماهایی از ایران درباره اهمیت سفرنامه‌ها در شناخت اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران گفت: سفرنامه‌ها اگر به درستی ترجمه شوند آیینه تمام‌نمای ما هستند و معایب و محاسن ما را نشان می‌دهند و کمک می‌کنند تا بتوانیم برای رفع معایب خود گام برداریم.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)-نشست معرفی و بررسی کتاب «نماهایی از ایران» تألیف سرجان ملکم با حضور محمود جعفري دهقی، طهمورث  ساجدی صبا، شهلا طهماسبی و مجید تفرشی چهارشنبه 14 آذر در سرای اهل قلم برگزار شد.

جعفری دهقی در این نشست ضمن بیان توضیحاتی درباره سرجان ملکم و مأموریت آن در ایران اظهار کرد: ملکم در سن 30 سالگی به استخدام ارتش درآمد. یعنی زمانی که کمپانی هند شرقی فعال بود. در سال 1802 امپراتوری روس، گرجستان را از تصرف ایران درمی‌‌آورد، ایران به انگلستان روی می‌آورد اما کمکی از سوی انگلیسی‌ها دریافت نمی‌کند. سرهارد فورد جونز به‌عنوان نماینده انگلیس به ایران می‌آید و قراردادی با عنوان عهدنامه موقت با دولت ایران به امضا می‌رساند که ملکم ناظر این قرارداد بود. در سال 1810 ملکم با تشریفات بسیار وارد بوشهر می‌شود. در کل می‌توان گفت ملکم خدمات زیادی به دولت خود کرد و همین خدمات موجب شد تا مجسمه او را در کلیسای وست مینستر انگستان نصب کنند.

وی ادامه داد: افراد بسیاری با لباس‌های مختلف به ایران آمدند و سفرنامه‌هایی را به یادگار گذاشتند، از جمله این افراد می‌توان ادوارد براون، سرپرسی سایکس، لیدی شیل و... را نام برد. این افراد در کسوت پزشک، تاجر، معلم و... در طول دوره قاجار به ایران سفر کردند.

این پژوهشگر با بیان اینکه سفرنامه‌ها اطلاعات بسیاری را در خود گنجانده‌اند، گفت: نتایج بسیاری از این سفرنامه‌ها به‌دست می‌آید. از جمله اینکه دسترسی سیاحان به دلیل مسایل دینی به زنان مقدور نبوده است و گزارش‌های مفصلی درباره زنان عهد قاجار وجود ندارد. همچنین دسترسی آنها به گروهی از روحانیون که مخالف حضور آنها در ایران بودند، مقدور نبود. 

جعفری دهقی افزود: در دوره آغا محمدخان به دلیل دگرگونی‌هایی که در وضعیت سیاسی ایران به‌وجود آمده بود، اروپائیان کمتری به ایران سفر کردند. اوج حضور این افراد در ایران عهد ناصری است. براساس گزارش‌های سفرنامه‌های این دوره، ایرانیان به‌ویژه مقامات سیاسی به تقلید از آئین‌ها و رسوم غربی روی آوردند، ناهنجاری‌های اجتماعی همچون دروغ‌گویی، رشوه‌خواری، چاپلوسی و... بیشتر شد. 

رئیس انجمن ایرانشناسی با بیان اینکه سفرنامه‌هایی که درباره ایران نوشته شده‌اند، جنبه‌های مثبت و منفی ایرانیان و فرهنگ آنها را انعکاس داده‌اند، عنوان کرد: جنبه‌های مثبتی که این سفرنامه‌نویسان از ایران درک کرده‌اند شامل پیشینه تاریخی ایران، مهمان‌نوازی، ادب دوستی و نکته‌سنجی ایرانیان، اعتنای مردم ایران به خرد و خردورزی، میهن‌دوستی، دین‌مداری و تساهل و مدارا نسبت به افکار و ادیان دیگر است. همچنین خرافه‌گرایی، تجمل‌گرایی، عدم پذیرش مسئولیت، فقدان روح نقادی و نقدپذیری، فساد اداری و سیاسی، پنهان‌کاری و مسامحه‌کاری جنبه‌های منفی‌ای است که سفرنامه‌نویسان به آن اشاره کرده‌اند.

وی ادامه داد: اینکه سفرنامه‌ها را چه کسانی و در چه شرایطی به نگارش درآوردند، نکته بسیار مهمی است. همچنین بررسی آثار آنها و مقایسه آثارشان با شواهد دقیق‌تر تاریخی لازم است. گاهی در سفرنامه‌ها گزارش‌های متناقضی دیده می‌شود که در این مورد باید توجه کرد نگارنده در چه دوره تاریخی به ایران آمده و شرایط ایران در آن دوره چگونه بوده است.

این محقق با اشاره به اینکه پی بردن به اهداف سفرنامه‌نویسان بسیار حائز اهمیت است، گفت: بسیاری از این افراد در ابتدا با اهداف سیاسی قدم به خاک ایران گذاشتند اما برخی از آنها در نتیجه آشنایی با فرهنگ ایران ، دگرگون شدند. از جمله این افراد ادوارد براون است. مسلم است فردی که می‌خواهد از این سفرنامه‌ها استفاده کند باید توانایی تفسیر، تجزیه و تحلیل دقیق این آثار را داشته باشد و با مقایسه آنها نسبت به صحت و سقم این آثار اقدام کند.

جعفری دهقی در ادامه به بیان ویژگی‌های کتاب «نماهایی از ایران از یادداشت‌های مسافری در شرق پرداخت و اظهار کرد: نثر این کتاب بسیار روان و فصل‌بندی کتاب بسیار خوب است. خاطراتی که ملکم در ضمن فصل‌ها بیان می‌کند خواندنی و جذاب است، صفحه‌بندی و چاپ کتاب بسیار خوب است، مترجم توضیحات سودمندی را در زیرنویس‌ صفحات بیان می‌کند. در کنار این نکات مثبت معتقدم اگر در آغاز کتاب تحلیلی از کار ارائه می‌شد تا خواننده تصویر بهتری از کار پیدا کند بهتر بود. سفرنامه‌ها اگر خوب ترجمه شوند، آئینه تمام‌نمایی در مقابل ما هستند که هم معایب و هم محاسن‌مان را نشان می‌دهند.

سفرنامه‌های بسیاری هنوز ترجمه نشده‌اند

ساجدی‌صبا، استادیار گروه زبان و ادبیات فرانسه دانشگاه تهران نیز در این نشست توضیحاتی درباره کتاب بیان و عنوان کرد: طرز نگارش این کتاب پر از کنایه درباره ایران است و این کار از روی اخلاص عمل نیست. یکی از نکات دیگر تلفظ‌های اشتباه کتاب است که لازم است تصحیح شود. کتاب سرجان ملکم برای اطلاع از اوضاع اجتماعی ایران عصر قاجار اهمیت دارد اما به لحاظ تاریخی چون به‌صورت مجهول حرف می‌زند فهمش سخت است. 

وی ادامه داد: نثر کتاب امروزی است و این نتیجه زحمت و البته علاقه مترجم به کارش است. در این کتاب بارها از خلیج فارس حرف به میان آمده و اسامی جزایر به‌صورت کامل بیان شده است. ملکم در کتاب خود بعضی رویدادها را پیش‌بینی می‌کند و این از نکات جالب کتاب به‌شمار می‌رود.

این پژوهشگر با اشاره به اهمیت سفرنامه‌ها در شناخت یک کشور گفت: سفرنامه‌ها از این جهت که انسان به‌واسطه آن می‌تواند خود را کشف کند، اهمیت دارند. در ایران بیش از 130 سفرنامه ترجمه شده است اما همچنان سفرنامه‌های بسیاری وجود دارد که ترجمه نشده‌اند و دولت باید به این موضوع کمک کند.

کتاب‌های بسیاری درباره سرجان ملکم تألیف شده است

تفرشی، سندپژوه این نشست به ارائه اطلاعاتی درباره کتاب‌ها و مقالاتی که درباره سرجان ملکم نوشته شده‌اند پرداخت و عنوان کرد: درباره ملکم چندین کتاب منتشر شده است از جمله کتاب قطور 900 صفحه‌ای که نواده ملکم نوشته است. در حدود هشت آرشیو انگلیس اسنادی درباره ملکم وجود دارد، ازجمله آرشیو ملی بریتانیا و اسناد خانوادگی در آرشیو دانشگاه ناتینگهام.

او با اشاره به کتاب ملکم با عنوان نامه‌ها و مکاتبات گفت: ملکم در این کتاب دو جلدی بیان می‌کند که چگونه امپراتوری در حال افول هند را احیا می‌کند و آن را یک قرن دیگر سرپا نگه می‌دارد. او در این کتاب مطالب بسیاری درباره خلیج فارس و رقابت‌های منطقه‌ای نیز بیان می‌کند.

این سندپژوه ادامه می‌دهد: دو سوم سفرنامه‌های انگلیسی‌زبان هنوز به فارسی ترجمه نشده‌اند. نکته جالب توجه‌تر اینکه در لابه‌لای اسناد رسمی انگلیسی صدها جلد کتاب منتشر نشده وجود دارد که هنوز حتی به انگلیسی هم چاپ نشده‌ است.     

نماهایی از ایران تألیف شخص ملکم است

طهماسبی، مترجم کتاب «نماهایی از ایران از یادداشت‌های مسافری در شرق» نیز در این نشست توضیحاتی درباره سرجان ملکم ارائه و اظهار کرد: ملکم در حین کار سیاسی، پژوهشگر هم بوده و در طول اقامت در ایران به پژوهش پرداخته و آثاری از خود به جا گذاشته است. از جمله آثار او می‌توان به تاریخ ایران در دو جلد، منظومه ایران، نماهایی از ایران اشاره کرد. برخلاف اطلاعات ویکی‌پدیا معتقدم کتاب نماهایی از ایران را خود ملکم نوشته  و فرد دیگری در این کار او را همراهی نکرده است.

وی ادامه داد: این کتاب از زبان دانای کل بیان می‌‌شود، شاید به این علت که او آسان‌تر بتواند احساسات و افکار و داوری‌های خود در مورد ایرانیان را، که بیشتر با عداوت و غرض و کینه و تحقیر همراه است، از زبان دیگران بیان کند.

طهماسبی در پایان این نشست بخش‌هایی از کتاب را برای افراد حاضر در جلسه خواند.