تجربه‌گرایی در شناخت طبیعت آدمی 1396/2/7

«رساله‌ای درباره طبیعت آدمی» اثری کلاسیک به قلم برجسته‌ترین فیلسوف انگلیسی است. تقریبا همه فیلسوفان بر این اتفاق ‌نظر دارند که دیوید هیوم بزرگ‌ترین فیلسوف تاریخ بریتانیا و مکتب تجربه‌گرایی بوده است. هیوم این رساله سه‌جلدی را قبل از سی‌سالگی نوشت و دو بار بدون نام نویسنده منتشر کرد. مجموع رساله به بحث درباره موضوعات مختلف فلسفی نظیر فضا، زمان، علیت، اشیای خارجی، امیال، اراده آزاد و اخلاق می‌پردازد و راهکارهایی بدیع و شک‌گرایانه درباره آنها ارائه می‌دهد. این کتاب یکی از مهم‌ترین متون کلاسیک فلسفه غرب است که محتوای آن عموما در قرن بیستم مورد التفات جدی فلاسفه قرار گرفت. اهمیت این کتاب فقط در بیدارکردن کانت از خواب جزمیت خلاصه نمی‌شود؛ بلکه بی‌شک سرچشمه اصلی فلسفه تحلیلی معاصر همین کتاب است. از‌آنجاکه محتوای کتاب حاضر در عصر هیوم بسیار نامتعارف و دور از ذهن بود، هیچ واکنش جدی‌ای به دنبال نداشت؛ اما از قرن بیستم اقبال بیشتری به کتاب شد. حتی یافته‌های جدید علوم شناختی تا حد زیادی در تطابق با یافته‌های هیوم در این کتاب است. در دفتر اول این کتاب، هیوم جنبه‌های مختلف فهم آدمی را بررسی می‌کند؛ براساس نظر او، ادراکات معادل با تمامی محتوای تجربیات هستند. ادراکات زمانی در ذهن ما به وجود می‌آیند که ما می‌توانیم ببینیم، حس یا تصور کنیم. در نظر هیوم ادراکات انسان را می‌توان به دو دسته انطباعات و تصورات تقسیم کرد. انطباعات یا تجربیات زنده به احساساتی گفته می‌شود که در حین دیدن، شنیدن، عشق یا تنفر‌ورزیدن، آرزوکردن و نظیر اینها به وجود می‌آیند؛ در‌حالی‌که تصورات، وقتی به دست می‌آیند که تجربه‌های زنده را به یاد آوریم یا تخیل کنیم. از مهم‌ترین نتایج فلسفه هیوم در کتاب حاضر این است که تصورات فطری وجود ندارند. همه تصورات روگرفت یا بدل‌های انطباعات هستند. در نظر هیوم ممکن نیست تصوری داشته باشیم از چیزی که ابتدا انطباعی از آن را تجربه نکرده‌ایم. درباره تداعی تصورات یا اینکه چگونه از فکری به فکر دیگر می‌رویم، نیز هیوم قائل به سه ارتباط همانندی، مجاورت و علت و معلولی در بین تصورات است. هیوم بر این باور است که با تمایز و فهم کامل انطباعات و تصورات و همچنین سه اصل تداعی تصورات می‌توان همه عملکردهای خودآگاه و ناخودآگاه انسان را تبیین کرد. شاید از همین روست که کتاب حاضر، در تحقیقات حوزه هوش مصنوعی نیز بسیار استفاده می‌شود.