خبرگزاری ایبنا
«سیری در ادیان جهان» (the world’s Religions) به سرویراستاری «کریستوفر پاتریج» با ترجمه عبد‌العلی براتی منتشر شده است. بهره‌گیری از 80 پژوهشگر، ارایه نمودار، نقشه و تصاویر رنگی، این اثر را به عنوان مرجعی ارزشمند در حوزه دین‌شناسی به مخاطب معرفی می‌کند.-
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ویرایش سال 2005 میلادی «سیری در ادیان جهان»(the world’s Religions) به سرویراستاری کریستوفر پاتریج را عبد‌العلی براتی به زبان فارسی برگردانده است.
وی در یادداشتی بر این کتاب می‌نویسد: «صرف‌نظر از جامعیت و به‌روز بودن اثر، وجه بارز این اثر در مقایسه با آثاری مشابه در این است که هر دین و آیین در حوزه‌های اصلی مانند «مروری تاریخی»، «متون مقدس»، «باور‌های اساسی»، «عبادت و اعیاد» «خانواده و جامعه» و تحولات بعدی مورد بررسی قرار گرفته است.»
مترجم در این یادداشت، آوردن تصاویر زیبا و مستند، حاشیه‌نویسی موجز از باورمندان و نظریه‌پردازان و نیز گفت‌وگو با آگاهان ادیان مورد بحث را از ویژگی‌هایی می‌داند که بر شیرینی و جذابیت کتاب افزوده است.
ویراستاران نخستین بخش کتاب را به «شناخت دین» اختصاص داده‌اند و با بررسی چیستی، پدیده‌شناسی و انسان‌شناسی دین، به واکاوی اسطوره‌ها، نماد‌ها و نیز جامعه‌شناسی، روانشناسی و نظریه‌های انتقادی درباره دین پرداخته‌اند.
پاتریج در بخش پدیده‌شناسی و مطالعه دین، مبحثی با عنوان «آیا پژوهش در دین باید بی‌طرفانه باشد؟» را پیش می‌آورد تا مخاطب را متقاعد کند که این کتاب با آن‌که از سوی باورمندان به ادیان گوناگون تالیف شده، کوشیده است نظر منصفانه‌ای را در بررسی ادیان داشته باشد.
وی در بخشی از این مبحث می‌نویسد: «فرانظریه مهم است چون زمینه‌های تحقیق، ماهیت تحقیق و انواع علایق بازنمایی شده در تحقیق را به چالش می‌خواند. با این کار، فرانظریه ایده عینی‌گری بی‌طرفانه در مطالعه دین و این ادعا را که فرد می‌تواند ناظری بی‌طرف باشد و فارع از ارزش داوری به توصیف بی‌طرفانه پدیده دینی بپردازد مورد تردید قرار می‌دهد. بنابراین، پژوهشگران همواره باید تصورات، تعصبات و پیش‌فرض‌های خود را به حساب آورند و با دیدی انتقادی موشکافی کنند.»
پاتریج می‌افزاید: «این بدان معناست که داشتن ایمان یا باوری خاص لزوما مانعی در راه مطالعه دین نیست. برای مثال، شخص می‌تواند مُتألهی مسیحی باشد و در عین حال دین‌پژوهی خوب.»
ارایه نقشه رنگی «توزیع تقریبی ادیان جهان» در سال‌های اخیر که مقیاسی از پراکندگی دین‌های اسلام، مسیحیت، یهود، زردشت، هندو، بودا و بومی را ارایه کرده است و نیز ارایه نمودار رنگی سیر زمانی ادیان جهان، پایان بخش فصل«شناخت دین» است.
«ادیان باستانی» به عنوان دومین بخش این کتاب، پژوهشی درباره ادیان پیش از تاریخ است. فرضِ پژوهندگان در این فصل بر ادیانی است که قبل از سه‌هزار سال پیش از میلاد وجود داشته‌اند. دوره‌ای که هنوز نوشته‌ای درباره اسطوره‌ها آیین‌ها و اعتقادات وجود نداشت.
پژوهشگران در بخش «دین پیش از تاریخ» بر ناشناخته بودن عقاید دینی مردم 30هزار سال پیش از میلاد، با وجود اطلاع از دستاورد‌های فرهنگی آنان اذعان دارند. جمجمه‌های انسانی که نشان از خالی شدن مغز از آن‌ها پس از مرگ دارد، وجود پیکر مرده‌ای در شمال عراق در زیر تخته سنگ در حالی که بستر آن مرده فرشی از گُل بوده است و همین‌طور هدایای دفن شده در گور‌های باستانی، محققان را مطمئن می‌کند که باستانیان نیز بر نوعی از حیات پس از مرگ اعتقاد داشته‌اند.
«مکان‌ها و تقویم‌های مقدس»، «سرزمین آزتک‌ها و اینکاها»، «خدایان کهن» و «چادر نشین‌های استپ‌ها» از جمله موضوعات دیگری‌اند که در این بخش مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.
سومین بخش این اثر به «ادیان بومی» اختصاص یافته است و در ابتدای فصل، به کوشش «گراهام هاروی» به «شناخت ادیان بومی» می‌پردازد. وی قصد خود از این پژوهش را بهبود رویکرد نسبت به ادیان بومی معرفی می‌کند و معتقد است: «گروه کوچکی از زبان‌های بومی دارای واژه‌‌ای نظیر «دین» هستند...اگر تلقی ما از دین شیوه‌های خاص زیستن در جهان و انحنای خاص دیدن جهان باشد، پس می‌توانیم دین را در زندگی روزمره و عادی بسیاری از مردمی که این واژه را به‌کار نمی‌برند شاهد باشیم. در واقع جدا ساختن «باور‌ها و شعایر دینی» پیروان هر دینی از زندگی روزمره آن‌ها برای این افراد نامعمول است. بنابراین، مردم بومی از این نظر چندان متفاوت نیستند.»
«هاروی» در نتیجه‌گیری از این فصل، با اشاره به این‌که ادیان بومی نیز همانند دیگر ادیان به دنبال رسیدن مردم به خوشبختی، سلامت و ثروت‌اند، درک ما از دریافت یک گروه خاص از سه عنصر یاد شده را مستلزم فهم ما از فرهنگ آن گروه می‌داند و می‌نویسد: «می‌توان گفت تشخیص این‌که دین ممکن است عمدتاً ناظر به آدابی باشد که مردم به واسطه آن‌ها با یکدیگر رابطه برقرار می‌کنند یکی از با اهمیت‌ترین هدایایی است که مردمان بومی در شناخت از معنای بشریت به ما ارزانی داشته‌اند.»
پژوهشگران در این بخش محتوای 11 دین بومی در مناطقی از آسیا، استرالیا، آمریکای جنوبی، آمریکای شمالی، اسکاندیناوی و آفریقا را مورد مطالعه قرار داده‌اند.
پس از این، محققان در 9 فصل جداگانه به بررسی دین‌های «هندو»، «جین»، «بودا»، «سیک»، «زردشت»، «یهودیت»، «مسیحیت»، «اسلام» و «ادیان شرق آسیا» می‌پردازند و در هر فصل با مرور زمینه تاریخی آن دین، ویژگی‌های اصلی محتوای آن را بیان می‌کنند.
«خانواده و جامعه»، «عبادات و اعیاد»، «باور‌ها»، «مناسبات دین مورد نظر در جهان امروز» و «متون مقدس آن دین» دیگر موضوع‌هایی است که در این‌باره مورد توجه قرار گرفته‌اند. بخش‌هایی در هر فصل نیز به ارایه نظر یکی از باورمندان به آن دین اختصاص یافته است.
بخش یازدهم «سیری در ادیان جهان» دین «اسلام» را معرفی می‌کند. «موتگمری وات» که به مرور تاریخی دین اسلام در این بخش پرداخته، ضمن اشاره به بادیه‌نشین بودن اعراب پیش از ظهور اسلام و آشنایی بخش‌هایی از مردم جزیرة‌العرب با دین‌های مسیحی و یهودی معتقد است که دین اسلام نه در میان چادرنشینان بلکه در میان شهرنشینانی ظهور کرد که به کار تجارت در گستره‌ای وسیع مشغول بودند. به دلیل وجود مکان مقدس زیارتی و باستانی کعبه در عربستان، تجارت رشد یافت اما ثروتی که به مکه سرازیر می‌شد، تنش‌های اجتماعی را به‌ویژه در میان جوانان در پی داشت.
موتگمری وات، پس از اشاره به بعثت پیامبر گرامی اسلام در سال 610 هجری قمری می‌نویسد: «یکی از چیز‌هایی که حضرت محمد(ص) از مردم می‌خواست این بود که از ثروت خود به دیگران ببخشند.»
این پژوهشگر سپس به سیر گسترش دین اسلام در جزیرة‌العرب و برخی از دشواری‌هایی که رسول خدا(ص) در این راه متحمل شده بودند اشاره می‌کند و در ادامه دین اسلام را از هر دو دیدگاه تسنن و تشیع و نیز اوج و افول دستاور‌های تاریخی آن‌ها از هر دو منظر را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
«متون مقدس» در این بخش را «پیتر جی. ریدل» مورد واکاوی قرار داده است. وی در مقدمه‌‌ای بر این پژوهش با یادآوری این که «مسلمانان قرآن را وحی والای کلام خداوند در هیئت مکتوب می‌دانند» بیان می‌کند که مسلمانان احترام زیادی برای قرآن قائل‌اند و معمولا بی‌وضو به آن دست نمی‌زنند و در نگهداری آن بسیار دقت می‌کنند. وی همچنین یادآور می‌شود: «علاوه بر قرآن، مجموعه نوشته‌های مقدس دیگری نیز در اسلام وجود دارد که مکمل قرآن هستند: مجموعه احادیث و سنن پیامبر که حجم آن‌ها بسیار بیشتر از قرآن است. بسیاری از این احادیث الگویی برای مسلمین جهان در زندگی روز‌مره‌اند.»
«ریدل» در پژوهش خود، به ساختار قرآن، درونمایه قرآن، نسخ و جمع‌آوری و تدوین قرآن پرداخته است و همچنین مفاهیم متاثر از قرآن چون «ترجمه قرآن» و «حدیث» و نظر کتاب آسمانی مسلمانان نسبت به سایر متون مقدس را هم مورد تحقیق قرار داده است.
پژوهش درباره باور‌های دین اسلام هم بر عهده «پیتر جی. ریدل» بوده است. او در مقدمه این بخش از پژوهش، به آیه 136 سوره نساء قرآن کریم اشاره می‌کند و می‌نویسد: «این آیه فهرست موجزی از اصول اعتقادی اسلام به دست می‌دهد.» وی بر همین اساس، اصول اعتقادی دین اسلام را بر مبنای «توحید»، «فرشتگان»، «کتاب مُنزَل»، «رسولان و پیامبران»، رستاخیز و روز حساب» و «همه چیز حاصل مشیت الهی است» مورد مطالعه قرار می‌دهد.
پژوهش‌هایی درباره «علم و هنر و فرهنگ»، «خانواده و جامعه»، «عبادات و اعیاد» و «اسلام در جهان امروز» از دیگر مبحث‌های خواندنی بخش یازدهم این کتابند.
عنوان «قرن بیستم: اصولگرایان» در بخش «اسلام در جهان امروز» که «دیوید وینز» پژوهش آن را انجام داده است، به هدف مصلحان اصولگرای اسلامی در اسلامی کردن تجدد اشاره دارد و بروز انقلاب اسلامی ایران را نتیجه برآمدن چنین تفکری می‌داند. «11 سپتامبر و پیامد‌های آن» پایان‌بخش پژوهش «دیوید وینز» است.
بخش دوازدهم این اثر، «ادیان شرق آسیا» را مورد تحقیق قرار داده است. «آیین کنفوسیوس»، «آیین دائو»، «مسیحیت در چین امروز»، «سینکو: دین سنتی کُره»، «شینتو» و «شکل ژاپنی دین بودا» از ادیان و آیین‌هایی هستند که در این بخش به خوبی معرفی شده‌اند.
واپسین بخش سیری در ادیان جهان، «دین در دنیای امروز» را ارزیابی کرده است. در مقدمه این بخش آمده است: «در واقع، در بیرون از جهان غرب، دین رو به سلامت و سر زندگی بیشتر می‌رود و ادیانی مانند اسلام و مسیحیت دوران جدیدی از شکوفایی را تجربه می‌کنند.»
در این فصل پایگاه دین از دیدگاه متفکرانی از جمله ایمانوئل کانت، هگل، کی‌‌یر کگور، سارتر و کامو در زیر عنوان «از اگزیستانسیالیسم تا پسامدرنیسم» بیان شده است و رویکرد پسامدرنیستی به دین، از لحاظ کاربردی مورد تردید پژوهشگر قرار می‌گیرد.
«آنتونی سی. تیلسون» که پژوهش بخش «از اگزیستانسیالیسم تا پسامدرنیسم» را برعهده داشته است، در پایان پویش‌هایش در این حوزه می‌نویسد: «پسامدرنیسم سرانجام نقاب از چهره بر می‌دارد و نشان می‌دهد که نه تنها آزادی مورد ادعایش را به ارمغان نمی‌آورد بلکه موجب بروز نزاع و ناامنی و فراخوانی بوده است که گناه تمام گرفتاری‌ها و مصائب را به گردن منافع قدرت‌طلبانه گروه‌های رقیب بیندازیم.»
از دیگر بحث‌های بخش سیزدهم کتاب، «جنبش‌های دینی جدید»، «دنیوی سازی و قُدسی‌سازی»، «دین و جهانی شدن» و «دین و سیاست» هستند.
سیری در ادیان جهان دربردارنده «شرح اصطلاحات و نام‌ها»، «نمایه» و «پدیدآورندگان» است که این بخش‌ها بر استحکام پژوهش‌های اثر می‌افزاید.
پروفسور کریستوفر پاتریج، استاد مطالعه ادیان معاصر در کالج چستر انگلستان است که آثار پژوهشی بسیاری درباره ادیان و گرایش‌های معنوی نو در غرب، با سر ویراستاری او به انجام رسیده‌اند. «دایرة‌المعارف ادیان جدید»، «عرفان در شرق و غرب» و «مذاهب یوفو و بنیادگرایی» نمونه‌هایی از کوشش‌های این پژوهشگرند.
وی در تالیف «سیری در ادیان جهان» با 12 ویراستار مشاور و 80 پژوهشگر از کشور‌های فنلاند، انگلستان، آلمان، ژاپن، دانمارک، ایالات متحده، سوئد، کانادا، گینه‌نو، اسکاتلند، زلاند‌نو و استرالیا همکاری داشته است.
«سیری در ادیان جهان» به سرویراستاری کریستوفر پاتریج را انتشارات ققنوس، در قطع گالینگور وزیری، با شمارگان دو هزار و 200 نسخه، در صفحات گلاسه، به صورت مصور رنگی و بهای 45 هزار تومان روانه بازار نشر کرده است.
