چرا رمان «ملت عشق» پرخواننده است: مولانای مثله شده و مجهول 1396/2/7

گروه ادب و هنر الیف شافاک، نویسنده ترک در چند سال اخیر با آثارش مورد توجه کتابخوان‌های ایرانی قرار گرفته و کتاب‌های او با ترجمه‌های مختلفی از سوی ناشران ایرانی منتشر شده است. این رمان‌نویس ترک را اولین‌بار ارسلان فصیحی به ایرانی‌ها با رمان «ملت عشق» معرفی کرد. اینکه درونمایه آثار الیف شافاک چیست و چرا در ایران و جهان بارها تجدید چاپ می‌شوند، موضوع نشست هفتگی «شهر کتاب» در هفته جاری بود. در این نشست تمرکز بر رمان «ملت عشق» بود که علاوه‌بر ارسلان فصیحی مترجم کتاب، غلامرضا خاکی، محمدرضا موحدی، سنان یامان و کاوه خلف نیز سخن گفتند. بنابر گزارشی که علی‌اصغر محمدخانی در ابتدای این نشست ارائه داد «ملت عشق» در ترکیه حدود 500 بار تجدید چاپ شده است و در ایران نیز طی یک سال گذشته، 20 بار بازنشر شده و با ترجمه‌های دیگری نیز مورد استقبال قرار گرفته است. پرسش محمدخانی هم درباره علت استقبال گسترده از این کتاب و نویسنده از سوی طیف‌های مختلف بود. معاون فرهنگی شهرکتاب در ادامه طرح پرسش‌هایش گفت: «آیا استقبال از «ملت عشق» به خاطر مضمون آن است یا شیوه‌ روایت نویسنده؟ آیا «ملت عشق» رمانی عامه‌پسند است یا ارزش‌های ادبی دارد؟» رمان «ملت عشق» زندگی مولانا و شمس را دستمایه روایتی امروزی قرار داده است. محمدخانی در همین باره این پرسش را مطرح کرد که آیا این روایت در مورد زندگی و آرای مولانا و شمس از چه نقصان‌هایی رنج می‌برد؟ و آیا اثر از لحاظ تاریخی دچار ایراد است؟» ارسلان فصیحی با معرفی الیف شافاک دلیل استقبال از آثار او را جذابیت و کشش از نظر قصه‌گویی دانست و اینکه گاه به تابوهای فرهنگی نزدیک می‌شود و مهم‌تر اینکه حال‌وهوای آثار او زنانه است و زنانگی در آثارش زیاد است. فصیحی درباره علت پرفروش بودن رمان «ملت عشق» گفت: «عامل مهم جذابیت اثر نثر نویسنده و شیوه‌های روایت او است. کتاب دو روایت دارد و نزدیک به 20 راوی مختلف در این کتاب حضور دارند. موضوع کتاب هم دلیل بعدی است. فمینیست بودن نویسنده نیز دلیل سوم است.»
سنان یامان، مدرس زبان و ادبیات ترکی نیز توضیح داد که اصل این رمان به زبان انگلیسی با نام «چهل قانون عشق» نوشته و بعدا به ترکی ترجمه شده و تاکنون در ترکیه نزدیک به یک میلیون نسخه فروش داشته است. سنان در ادامه عشق زمینی و عشق عرفانی را دو لایه رمان دانست و گفت: «لایه اول داستان جست‌وجوی فردی است برای یافتن عشق و لایه دوم آن جست‌وجوی مولانا و شمس است برای یافتن دوست. در این رمان علاوه‌بر استفاده از داستان شمس و مولانا، از نمادهای صوفیانه‌ای چون آینه و پرگار هم استفاده شده است. به باور من شافاک با این کتاب کوشیده تصوف اسلامی را به جهان غرب معرفی کند. او می‌خواهد به مخاطبان غربی بگوید برای شناختن جهان، از چشم‌انداز اسلام نیز به موضوع باید نگاه کنند. اما مخاطب مسلمان نیز این کتاب را دوست ‌دارد، زیرا انسان شرقی هم نیاز به عشق و محبت دارد.»اما غلامرضا خاکی با نگاهی انتقادی رمان «ملت عشق» را نقد کرد و با تاکید بر اینکه باید مولانای تاریخی را بشناسیم و بعد انتخاب کنیم، گفت: «در سال‌های اخیر مولانایی مثله‌ و ممیزی‌شده و مجعول در فضاهای خانقاه‌های آپارتمانی به مخاطب معرفی می‌شود و با مولانای حقیقی نسبت چندانی ندارد. معنویت مولانا مبتنی‌بر شریعت است؛ اما معنویتی که رمان «ملت عشق» آن را ترویج می‌دهد مبتنی‌بر شریعت نیست. مخاطب دنبال آرامش معنوی است، اما این کتاب به اسم عشق و احساس معنوی، ترویج‌کننده ساختارشکنی اخلاقی است.»
 این سخنان مورد نقد محمدرضا موحدی قرار گرفت و در واکنش به سخنان خاکی گفت: «ملت عشق یک اثر پژوهشی نیست، بلکه یک رمان است. منبعی نیست که برای شناختن مولانا به‌عنوان منبع خوانده شود. از رمان نباید توقع تطبیق با واقعیت داشته باشیم. اگر چنین نگاهی داشته باشیم، با رمان چالش زیادی نخواهیم داشت.»