نگاهی به رمان «انگار خودم نیستم»:
غزل قربانپور
"دنیای زنان"
آنچه در ادبیات داستانی امروز در رابطه با نویسندگان زن می بینیم, به عقیده محققان این امر از دهه بیست شمسی پا به عرصه ظهور نهاد.
سیمین دانشور نویسنده شهیر ایرانی با کتاب سووشون قالبی جدید به ادبیات داستانی نویسندگان زن داد, زیرا تا پیش از آن نویسندگان زن به تاسی از مردان می پرداختند و شاید تنها تفاوت آنها نقل مفاهیم اخلاقی و اجتماعی بود. اما سیمین دانشور با کتاب سووشون و روایت داستان از دید یک زن راه را برای ورود هرچه بیشتر زنان به عرصه هموارتر کرد.
در ادبیات سالهای اخیر ایران شمار نویسندگان زن که در این عرصه موفق ظاهر شده اند, بسیار فزون گشته است و همین امر نشان دهنده تحول جامعه و اهمیت دادن به نقش زنان است.
یاسمن خلیلی فرد که با رمان " یادت نرود که" پا به عرصه رمان نویسی گذاشت, با انتشار کتاب " انگار خودم نیستم" در حوزه ادبیات زنان خوش درخشید. " انگار خودم نیستم" روایت زندگی سه خانواده است که هر بخش آن از دید یک راوی – زن یا مرد- بیان می شود. اما به طور مشخص این زنان هستند که داستان را پیش می برند و هدایت می کنند.
مردان در این کتاب اگرچه راوی مستقل هستند, اما در روند داستان به شکلی هوشمندانه برابر با زنان قرار گرفته اند و از دید آنان قضاوت می شوند.
در قرن بیست میلادی آلبا دسس پدس نویسنده ایتالیایی-کوبایی کوشید از دریچه ادبیات به مساله تبعیض میان زنان و مردان بپردازد و نشان دهد اغلب زنان به علت رفتارهای خشونت آمیز مردان و تبعیضی که جامعه به جهت جنسیتی بر آنان اعمال می دارد, عقب نگاه داشته شده اند. دسس پدس صراحتا در داستانهایش زنان را عامل صعود یا سقوط مردان و جامعه می داند. شباهتهایی در جامعه زنان ایتالیا از دید دسس پدس با زنان ایران در کتاب "انگار خودم نیستم" وجود دارد, قابل تامل است و این نکته را به ذهن متبادر می کند که آیا نویسندگان زن ایران در حال پایه ریزی جنبش فمینیست هستند؟
دسس پدس در کتاب " تازه عروس" و در داستان "شال خاکستری" مردی را به تصویر می کشد که با وجود داشتن فرزند و همسر به دنبال زنی دیگر می رود, علیرغم توصیه های عقلانی دوستانش در رابطه با فرزندانی که دارد همه چیز را فدای عشق می کند, معشوقه را با عنوان همسر جدید به خانه می آورد. غافل از اینکه روزمرگی همان روزمرگی ازدواج اول است.
مانند "کتی و علیرضا"ی انگار خودم نیستم, عشق آتشین که گرما و حلاوتش را در زیر سقف از دست می دهد و کتی که در طول داستان مدام خود را بابت سرنوشت فرزند خودش و همسرش مقصر می داند و مدام به دنبال دستاویزی برای رهایی از این کنکاش ذهنی است.
جامعه نوع رفتار کتی را به عنوان یک زن نمیپسندد. کتی زنی است طغیانگر که با عرف جامعه منافات دارد. زنانی مانند کتی قربانی جامعه مردسالار می شوند زیرا که جامعه مرد سالار زنی مانند "نازنین" را می پسندد. اما روند داستان باعث می شود, خواننده در نهایت کتی را بری از اشتباه بداند زیرا سرنوشت کتی به در دست تصمیمات پدرش بوده است و این همان قیام فمنیستی است که آلبا دسس پدس آغازگر آن بوده است.
شخصیت "نازنین" در انگار خودم نیستم زنی است که دخترش را از دست داده است. دختری که حلقه واصل پدر و مادر بوده است. زنی هنرمند و معلمی صبور که تنها به خاطر فرزندش اختلافات با همسر را مسکوت می گذارد و پس از اطلاع از بیماری دخترش, برای درمان راهی دیار غربت می شود. فرزند را در غربت از دست می دهد. این همان تصوی همیشگی مادر و همسر فداکار است که سالهای سال به دختران آموزش داده می شود تا برای آن آماده باشند.
نازنین کدبانو و مهمانواز با سلیقه مثال زدنی اش در خانه داری با ظاهری که خواننده به راحتی آن را می پذیرد زیرا در هر خانواده ای , چنین مادرانی هستند تا گرمابخش خانه باشند در حالیکه از درون ذوب می شوند.
نازنین شخصیتی است که یادآور کاراکتر "ماریا" در داستان تازه عروس آلبا دسس پدس است, زنی که تمایلات خود را فراموش می کند و خود را مدام مشغول خانه داری می کند, سعی می کند با آنچه باعث رنجش و ناراحتی اش شده است به نحوی کنار بیاید, ماریا بی آنکه مقصر باشد سرزنش می شود و خودش این را پذیرفته است. دسس پدس راه رهایی ماریا را تولد فرزند می داند زیرا قدرت منحصر به فرد زنان در مقابل مردان, همین خلق و زایش است و خلیلی فرد هنرمندانه نشان می دهد مرگ فرزند باعث سکون و ماندگاری اجباری نازنین در زندگی در آستانه فروپاشی اش شده است.
نازنین با الگو قرار دادن کتی به عنوان زنی که برای احقاق حقش به پا خاسته, با فرزند در حال احتضارش درباره عشقی که در دل مدفون کرده است سخت می گوید. شاید این تنها حرکت فمینیستی نازنین بوده است. آلبا دسس پدس و یاسمن خلیلی فرد, هردو بیان می کنند که فرزندان و به تعبیری نسل آینده, نیرو محرکه زنان برای جنگیدن و دست یابی به حقوقشان در برابر مردان هستند.
لعیا شخصیت دیگر کتاب انگار خودم نیستم, زنی است که آینده دخترش را در جامعه مردسالار در خطر می بیند و با پیروی از مادرش راهی دیار غربت می شود.لعیا با آنکه وارد جامعه ای می شود که برابری حقوق زنان و مردان در آن رعایت می شود, به علت آنکه برای حضور در چنین جامعه ای تربیت نشده است, افسرده و سرگردان می شود. لعیا در ایفای نقش همسری ضعیف عمل کرده است و همین باعث سرخوردگی او می شود. برخورد لعیا با همسرش کامروز داستان "خداحافظی" از آلبا دسس پدس را به خاطر می آورد. کارلا در داستان خدافظی قادر به تصمیم گیری برای جدایی از مردش نیست. اقدام به جدایی می کند و در نیمه راه منصرف می شود. کارلا زنی است که از لحاظ مالی مستقل است ولی از لحاظ فکری وابسته به روجرو مانده است و در پایان داستان اگر روجرو جدایی را قطعی نمیکرد, کارلا همچنان دو دل می ماند. زیرا جامعه مردسالار آن دوره, زن مستقل را تقبیح می کرد و این عمل باعث استیصالی درونی در زنان می شد.مجموعه داستان "تازه عروس" نوشته "آلبا دسس پدس" نویسنده ایتالیایی به دست " بهمن فرزانه " ترجمه شد و در انتشارات ققنوس به چاپ رسید. همچنین رمان " انگار خودم نیستم" نوشته "یاسمن خلیلی فرد" در سال 1396 درانتشارات ققنوس به چاپ رسید.
