نشست ما و اندیشه رواقی، نقد و بررسی کتاب تأملات برگزار شد. 1398/9/27
به گزارش روابط عمومی گروه انتشاراتی ققنوس روز سه‌شنبه 26 آذر ماه 98 نشست ما و اندیشه رواقی، نقد و بررسی کتاب تأملات نوشتۀ مارکوس اورلیوس با ترجمۀ عرفان ثابتی با حضور جمع کثیری از علاقه‌مندان به فلسفه درکافه کتاب ققنوس برگزار شد.
در نشست نقد و بررسی این کتاب مصطفی ملکیان و محمد مهدی اردبیلی حضور داشتند و سخنرانی کردند.
در ابتدای جلسه آقای مصطفی ملکیان پژوهشگر و نویسندۀ حوزه فلسفه و اخلاق سخنرانی خود را این‌طور آغاز کردند که اگر در طول تاریخ فرهنگ بشری 20 کتاب عالی دربارۀ زندگی خوب و ارزشمند نوشته شده باشد مسلماً یکی از آنان، کتاب تأملات مارکوس اورلیوس فیلسوف امپراطور رومی است. من گمان می‌کنم کسی که این کتاب را نخوانده چیز بسیار مهمی را از دست داده است. اگر این کتاب را با دقت مطالعه نکرده و به آن عمل نکنیم به معنای واقعی در زندگی لنگ می‌مانیم.
ایشان اشاره کردند که مارکوس اورلیوس در این کتاب سه دسته گزارۀ اخلاقی را طرح کرده است: اولاً سلسله گزاره‌هایی ناظر به واقع، ثانیاً گزاره‌هایی ناظر به ارزش و ثالثاً گزاره‌هایی ناظر به تکلیف و وظیفه. اگر گزاره‌های ناظر به واقع، ارزش، تکلیف و وظیفه را از هم تفکیک کنیم می‌توانیم با بصیرت بهتری کتاب را مطالعه کنیم. مارکوس اورلیوس در این کتاب 28 گزاره ناظر به واقع بیان می‌کند و چیزی نزدیک به 120 گزاره ناظر به تکلیف. ایشان 28 گزاره ناظر به واقع و 4 گزاره ناظر به ارزش را در جلسه بیان کردند و در باب هرکدام توضیح دادند.
گزاره‌های ناظر به واقع همچنان که از اسمشان پیداست یعنی گزاره‌هایی که هیچگونه ارزش داوری از هیچ سخنی دربارۀ جهان نمی‌کنند و فقط می‌گویند جهان اینگونه است یا اینگونه نیست و هیچ گونه موضع ارزشی نمی‌گیرند. بنابر ادعای نویسنده و متفکر در این گزاره‌ها چه ارزش‌های اخلاقی و چه ارزش‌های حقوقی و چه ارزش‌های زیبایی شناختی و دینی و مذهبی در بیان این گزاره‌ها دخالتی ندارند و هدف صرفاً بیان واقعیت است.
ایشان در انتهای سخنرانی به تناقض میان فعالیت اخلاقی و پذیرش تقدیر اشاره کردند و با تکیه به نظرات مارکوس اورلیوس صورتبندی تازه‌ای از این تناقض به دست دادند.
پس از صحبت‌های آقای ملکیان آقای اردبیلی نویسنده و پژوهشگر فلسفۀ غرب این کتاب را کتاب منحصر به فردی در تاریخ فلسفه معرفی کردند که بسیاری از آثار فلسفی به ویژه دربارۀ زندگی روزمره، وام‌دار این کتاب هستند مانند کتاب‌های تسلی بخشی‌های فلسفه و فلسفه‌ای برای زندگی که ازسوی انتشارات ققنوس به چاپ رسیده‌اند. اما کتاب تأملات دارای اصالت و ژرفنایی است که در کتاب‌های دیگر نیست.
ایشان ادامه دادند هدف و آرمان اندیشه رواقی آرامش یا تاثر‌ناپذیری است. استدلال کلی این است که بر جهان ضرورتی حاکم است که نام آن را سرنوشت یا به تعبیری دینی مشیت می‌گذاریم. می‌توان آن را به طبیعت نسبت داد و می‌توان آن را به خدا و خدایان نیز نسبت داد چنان که خود مارکوس اورلیوس بارها و بارها در کتاب این اصطلاح را به کار می‌برد. پس نوعی جبر مطلق وجود دارد و درکنارش نیز نوعی خیر مطلق که رواقیان آن را پیش فرض می‌گیرند.
ایشان ادامه دادند پس اگر ما بخواهیم از آزادی یا اخلاق صحبت کنیم، اخلاق و ضرورت با هم تناقض دارند. شرط اخلاق این است که ما حق انتخاب داشته باشیم وقتی ما حق انتخاب نداریم و ضرورت در جهان حاکم است، پس ما چگونه می‌توانیم اخلاقی زندگی کنیم؟ برای رواقیان این اخلاق با شکلی از آزادی پیوند می‌خورد که شخصی است.
باید بدانیم هر گزاره‌ای در فلسفه در چه تاریخی در کجا و خطاب به چه مخاطبی گفته شده و ما گزاره فرازمانی نداریم. به همین دلیل کتاب تأملات مارکوس اورلیوس که تجلی جهان روم قرن 2 میلادی است و امروز برای ما جذاب است، مثلاً اگر در دوران طلایی آتن منتشر می‌شد کتابی جذاب نبود و خوانده نمی‌شد زیرا این جهان‌بینی در آنجا جواب نمی‌دهد به این دلیل که رویکرد فردگرایی رواقی در جامعه و فرهنگ یونانی جایگاهی نداشت زیرا در یونان باستان فرد در رابطه‌ای ارگانیگ با شهر به سر می‌برده است.
این کتاب یک درمان است برای دور شدن از تنش‌های روانی و عاطفی کاذب روزمره و نیز رها کردن دغدغه‌های بی ارزش. اما نکته‌ای که نباید فراموش کرد این است که این آرامش تازه اولین قدم در عمل اخلاقی و سیاسی است و نه غایت آن.
