..........................
خبرگزاری مهر
یکشنبه 2 شهریور 1399
..........................
به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «شمایل‌نگاری خدا و موجوداتِ فراطبیعی در هنر ابتدایی هخامنشی» نوشته مارک گریسون به‌تازگی با ترجمه علی‌اصغر سلحشور توسط انتشارات ققنوس منتشر و راهی بازار نشر شده است. نسخه اصلی این‌کتاب سال ۲۰۰۹ توسط انتشارات دانشگاه زوریخ چاپ شده است.
هنر هخامنشیان فقط در معماری باشکوه کاخ‌ها، نقوش برجسته زیبا و چشم‌نواز، ظروف فلزی خوش‌ساخت و ظریف خلاصه نمی‌شود. بلکه مهرهای به‌دست‌آمده از قلمرو پهناور شاهنشاهی نیز هنر فاخر و پربار هخامنشی را بیش از پیش یادآور می‌شود. ازجمله آثار به‌جامانده که بر آن‌ها نقش مهرهای هخامنشی حک شده، الواح گلی بارو و خزانه تخت‌جمشید است. هنگام کشف این‌آثار کم‌تر کسی به اهمیت واقعی آن‌ها پی برده بود اما به‌مرور با خوانش الواح که بیشترشان به خط ایلامی بودند، و مطالعه نقوش آها، اهمیت این الواح و مهرهای روی آن‌ها، مشخص شد و باستان‌شناسان، خط‌شناسان، زبان‌شناسان، مورخان هنر و دیگران به بررسی و واکاوی آن‌ها پرداختند.
مارک گریسون نویسنده کتاب پیش‌رو، استاد دانشگاه ترینیتی سن‌آنتونیو در تگزاس است که یکی از حوزه‌های مطالعاتی‌اش، هنر هخامنشی به‌ویژه مهرهای بایگانی‌های بارو و خزانه تخت‌جمشید است. یکی از آثار این‌مولف و پژوهشگر، مجموعه سه‌جلدی اثر مهرهای بایگانی باروی تخت‌جمشید است که با همکاری موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو انجام شده است. رساله دکترای علی‌اصغر سلحشور، مترجم کتاب پیش‌رو هم درباره هنرمندان و کارگاه‌های مهرسازی در تخت‌جمشید بوده است.
مارک گریسون در کتاب موردنظر، شمایل‌نگاری خدا و موجودات فراطبیعی در هنر ابتدایی هخامنشی را (از دوره کوروش کبیر تا داریوش اول) بررسی کرده اما پیش از آن، به‌درستی پیش‌زمینه تاریخی این‌شمایل‌نگاری‌ها را در ایران در محوطه‌های تاریخی مانند حسنلو، مارلیک، شوش و ... واکاوی کرده است. این‌کتاب ۵ فصل اصلی دارد که به‌ترتیب عبارت‌اند از: «پیشگفتار»، «پیش‌زمینه تاریخی: شمایل‌نگاری خدا و موجودات فراطبیعی در ایران از حدود سال ۱۰۰۰ تا ۵۵۹ ق.م»، «شمایل‌نگاری خدا و موجودات فراطبیعی در ایران در فاصله»، «شمایل‌نگاری خدا و موجودات فراطبیعی در دوران فرمانروایی داریوش اول» و «برایند».
در اولین‌فصل کتاب؛ ۴ مبحث مساله پژوهش، شاخص‌های جغرافیایی و زمانی، مساله منابع نوشتاری (هرودوت و کیش زردشتی) مطرح شده‌اند. در فصل دوم هم ۴ مبحث «حسنلو»، «مارلیک»، «ایلام» و «دیگر مجموعه‌ها» تشریح شده‌اند. ۴ مبحث «پاسارگاد»، «مجموعه‌های مربوط به هنر مهرسازی شوش»، «مجموعه‌های مربوط به هنر مهرسازی بابلی» و «آرمگاه اَرجان» هم عناوین اصلی سومین فصل کتاب هستند.
«آشنایی با شواهد»، «اهورامزدا و دیگر خدایان در بیستون، نقش رستم، شوش و تخت‌جمشید: شواهد نوشتاری»، «پیکره درون حلقه یا قرص بالدار از بیستون، نقش رستم و تخت جمشید»، «شمایل‌نگاری‌های انسان‌ریختِ دیگر از خدا و موجودات فراطبیعی در تخت جمشید»، «موجودات ترکیبی در تخت‌جمشید»، «نقوش جانورریخت از خدا و موجودات فراطبیعی» و «تصاویر غیرشمایلی [شمایل‌گریز] از خدا و موجودات فراطبیعی در بیستون، نقش رستم و تخت‌جمشید» هم عناوین فصل چهارم این‌کتاب هستند.
در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:
بر این اثر مهر دوسوم پیکره درون هلال نشان داده شده است. پیکره ریش دارد و به سمت راست نگاه می‌کند و توده‌ای از موهای پرپشتش از پشت گردنش آویزان است. او احتمالا ردای بلندی بر تن دارد و کلاهش استوانه‌ای است. یکی از دستانش در امتداد سینه‌اش بالا آمده، پنجه دست او تخت و پهن است که احتمالا یکی از قواعد مهرسازی بوده است. چهار دایره که به صورت عمودی روی هم قرار گرفته‌اند و رو به روی پیکره تصویر شده‌اند احتمالا چوبدست باشد. هلال تقریبا نیم‌دایره است. پایین هلال گیاهی گلدار و در بالای هلال یک ستاره نقش شده است. در سمت راستْ فردی ریشدار که یکی از دستانش را بالا آورده تصویر شده است.
همه این صحنه‌ها با گونه‌هایی از تصاویر ("خدای درون هلال" را گاو_مرد به منظور نیایش یا دعا بلند کرده است) که بر مهرهای آشوری _ بابلی سده‌های هفتم و ششم ق.م رایج بوده‌اند مطابقت دارند. نکته جالب توجه این‌که، مانند نمونه مهرهای باروی تخت‌جمشید، صحنه‌های دوره آشور نو که بیشتر بر مهرهای مسطح پرداخت شده‌اند خدایی را به شکل بخشی از پیکره‌ای درون هلال ماه نشان می‌دهند. مفسران به طور کلی بر این امر اتفاق نظر دارند که نقش مورد نظر در بافت‌های آشوری _ بابلی تصویر خدای ماه یعنی سین است.
این‌کتاب با ۱۸۳ صفحه مصور، شمارگان ۶۶۰ نسخه و قیمت ۳۲ هزار تومان منتشر شده است.
