.......................
خبرگزاری ایبنا
چهارشنبه 26 مرداد 1401
.......................
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، با آن که در به بار نشستن این تلاش پرداختن به زمینه تاریخی اجتناب ناپذیر است، کتاب حاضر دلمشغول «تاریخ ادبیات» نیست. طبیعتا با وجود تاریخ نگاری‌های مفصل و سترگی که در این‌باره در غرب وجود دارد (و همچنان جای برگردان آنها در زبان فارسی خالی است)، دست زدن به چنین کاری نه ضرورتی دارد و نه نتیجه‌ای.
هدف این جستار بیش از آن که بازگویی تاریخ ادبیات آمریکا در دوران رمانتیسم باشد، بازسازی جغرافیایی است که با انگاره اتوپیا، در مقام شاخصی مفهومی، در این دوران شکل می‌گیرد. بنابراین هدف این کتاب توپوگرافی اتوپیا در رمانتیسم آمریکایی، و رسیدن به نقشه‌ای مفهومی است که خطوط سازنده آن از متن ادبیات می‌گذرند. بدیهی است که رسیدن به چنین هدفی در گرو گزینش آثار و یافتن چشم انداز است.
نویسندگانی که در کانون این کتاب قرار دارند دوران سازان ادبیات آمریکا و جهان‌اند که هر کدام از آنها در خطوط و بین خطوط نوشته‌هایشان سهمی در این نقشه داشته‌اند، و چشم‌انداز گزینش شده فلسفه است. به بیانی دیگر، این کتاب همزمان نقشه خوانی و نقشه نگاری دگرگونی‌های مفهومی اتوپیا در قطعات گزینش شده ادبیات رمانتیک آمریکا از چشم‌اندازی فلسفی است.
فصل نخست کتاب درنگی ضروری در پیگیری تبار اتوپیا در بینش غربی و دگرگونی‌های مفهومی و عملی اش در قاره جدید است. در نگر نخستین مهاجران اروپایی، که آشنایی خود با قاره جدید را با واژهای کمتر از «کشف» بیان نمی‌کردند، پیوند آمریکا و اتوپیا بدیهی‌تر از آن بود که تردیدی برانگیزد. آنها در پس این پیوند همان قاطعیتی را می‌دیدند که در وعده فتح کنعان آمده بود.
دنیای نو، همچون پاداشی مسلم، اروپاییان را در این فرض که قوم برگزیده خداوندند راسخ‌تر می‌ساخت و آنها را آماده می‌کرد تا در باغ عدن جديد، فانتزی‌های باستانی خود در ساخت اتوپیا را محقق کنند و در همین زمان است که تامس مور واژه یوتوپیا را به منزله فراخوان عصر جدید می‌سازد.
فصل دوم به رخنه رمانتیسم در آمریکای سرخوش از پیروزی‌های پی در پی اوایل قرن نوزدهم اختصاص یافته است. جنبش رمانتیسم که پیش‌تر آرامش اروپای عصر روشنگری را بر هم زده بود، بسیار زودتر از آن که آمریکای جوان فرصت ساختن تاریخی قطور از سلسله جنبش‌های فرهنگی بیابد، وارد آمریکا شد. شخصیت مرکزی این جریان رالف والدو امرسون، غول دانای کنکورد است که بذرهای رمانتیسم را از بادهای شرقی گرفت و در خاک حاصلخيز آمریکا کاشت.
با آنکه امرسون همچون همه فرزانگان آمریکایی به تاریخ منتهی به انقلاب سرزمینش افتخار می‌کرد، به دنبال معنویت گمشده این تاریخ میگشت و بسیار زود آن را در رمانتیسم یافت. رمانتیسم امرسون که خودش آن را تعالی گرا می‌خواند، بر این بنیاد عميقه رمانتیک استوار بود که همواره جایی «آن سوتر» وجود دارد؛ جایی که در آن می‌توان یگانگی از دست رفته را بازیافت.
امرسون این بخت را داشت تا، برخلاف نویسندگان رمانتیک اروپایی که در قاره تنگ قدیم محصور شده بودند، «آن سوتر» را در قلمرو گشوده آمریکا بیازماید. به این ترتیب او کوشید تا یگانگی رمانتیک را در منطق ژئوپولیتکی آمریکا، سرزمینی که از جانب غرب گشوده بود، بازیابی کند. در بینش امرسون، که همسو با نویسندگان رمانتیک اروپایی بود، این یگانگی با پاگیری مثلثی شکل می‌گیرد که ضلع‌هایش «خود»، « طبیعت» و «جامعه» اند. در پرتو روح رمانتیسم، انسان ابتدا با خود یگانه می‌شود و سپس یگانگی خود با طبیعت را در می‌یابد و دست آخر با دیگر انسان‌ها همبسته می‌شود.
امرسون با این نگرش خوشبینانه که در منطق زندگی آمریکایی بسیار عملی می‌نمود، سویه روشنایی بخش یا، آن طور که خودش اصرار داشت، سویه متعالی رمانتیسم را معرفی کرد.
اما در همین زمان، در آثار رمانتیک های دیگر که سرآمد آنها سه چهره تاریخ ساز ادبیات آمریکا یعنی ادگار آلن پو، هرمان ملویل و ناتانیل هاثورن بودند، سویه تاریک رمانتیسم نیز برملا شد. آثار این سه، که برای بیرون آمدن از زیر سایه بلند امرسون بایست به انتظار چشمان مشتاق خوانندگان قرن بعد می‌نشست، درست همان چیزی را می‌پروراند که امرسون از آن وحشت داشت؛ چیزی که بعدها به نام رمانتیسم سیاه مشهور شد و نویسنده کتاب تلاش می‌کند تا آن را حمله‌ای به مثلث یگانگی امرسون قلمداد کند
از این رو فصل‌های بعدی این کتاب به ترتیب از آن این سه نفر، و حمله آنها به ضلعهای مثلث امرسونی است. فصل سوم یکسر به ادگار آلن پو اختصاص یافته است، کسی که سیمای درهم ریخته و بیمارش همواره بهانه‌ای برای اندیشیدن به نسبت نبوغ و جنون بوده است. در این فصل تلاش شئده تا نشان دهد که او چگونه به ضلع «خود» در مثلث متعالی امرسون می‌تازد، و چگونه «خود» پریشان، از هم گسسته و مالیخولیایی ضدقهرمان های مفلوک او در مقابل یکدستی متین، سر به راه و ملال آور قهرمانهای پرشوکت امرسونی قرار می‌گیرد.
واژه اتوپیا برآمده از نام کتاب مشهور تامس مور است و املا و معنای «یوتوپیا» و «اتوپیا» در زبان انگلیسی یکسان است. اما از آنجا که این واژه به مفهومی فراگیرتر تبدیل شده و گوش فارسی زبانان نیز به املا و آهنگ «اتوپیا» عادت کرده، در سراسر این کتاب از این املا استفاده شده است.
فصل چهارم به ماجراجوی قدر نادیده ادبیات امریکا در قرن نوزدهم، هرمان ملویل، اختصاص یافته است و در نهایت فصل پنجم از آن ناتانیل هاثورن است. کسی که بیش از هر نویسنده ای در زمان در دوران خود دلمشغول تاریخ اجتماعی امریکا بود.
کتاب «اتوپیا در رمانتیسم سیاه» اثر میلاد روشنی پایان در 207 صفحه و با قیمت 75000 تومان از سوی انتشارات ققنوس روانه بازار نشر شده است.
