ایران و عصر روشنگری

کتاب ایران و عصر روشنگری مجموعه‌ای از نه مقاله است که مختصصان مطالعات ایران‌شناسی و عصر روشنگری دربارۀ نسبت ایران و متفکران عصر روشنگری به رشتۀ تحریر درآورده‌اند. پرسش محوری مقالات کتاب این است که متفکران عصر روشنگری، خصوصاً اندیشمندان فرانسوی، دربارۀ فرهنگ، تاریخ، ادیان و مذاهب ایران چه می‌اندیشیدند و در فعالیت‌های فرهنگی خود از اطلاعاتشان دربارۀ ایران و ایرانیان چگونه استفاده می‌کردند. متفکران عصر روشنگری با نظام‌های سیاسی استبدادی، نهاد کلیسا، خرافات دینی و مذهبی، و جهل و کم‌اطلاعی توده‌ها سر ستیز داشتند و در ایفای رسالت خود از اصناف منابع فرهنگی استفاده می‌کردند. یکی از این منابع فرهنگی اطلاعاتی بود که آن‌ها در قالب کتاب و سفرنامه از ایران به دست می‌آوردند. متفکران عصر روشنگری به مدد این اطلاعات باورها، نهادها و سنت‌های فرهنگی مختلف اروپاییان زمان خود را نقد و ارزیابی می‌کردند. نویسندگان مقالات این کتاب با رجوع به منابع مختلف و به نحو مستند نشان می‌دهند که متفکرانی چون دیدرو، ولتر، منتسکیو، بِل، لیتلتون و افراد دیگر چگونه به ایران می‌نگریستند و چگونه در مبارزات سیاسی و فرهنگی خود از اطلاعات مربوط به ایران استفاده می‌کردند.

خوانندگان این کتاب نه تنها آرای متفکران عصر روشنگری دربارۀ ایران را خواهند شناخت، بلکه با اصناف جهانگردان و سفرنامه‌هایی هم که ایران عصر صفوی را توصیف کرده‌اند آشنا خواهند شد. از این گذشته، از آن جا که نخستین روشنفکران ایرانی دورۀ مشروطه عمدتاً با فرهنگ فرانسوی و انگلیسی عصر روشنگری آشنا بودند، مطالعۀ این کتاب به ما می‌آموزد که آرای متفکران عصر روشنگری بر درک منورالفکران مشروطه‌خواه ایرانی از ایران چه تأثیری نهاده بود. مطالعۀ این کتاب سیر و سیاحتی‌ست در تاریخ ایده‌ها و مقالات عالمانۀ کتاب خوانندگان علاقه‌مند به تحولات فکری را دست خالی نخواهند گذاشت.