الهام یکتا: جناب خنجی، مردم ایران صدای گرم شما را از سال انقلاب به یاد دارند که خبرهای ایـران را از رادیـو بی بی سی به گوش فـارسی زبـانان سراسر جهان مـی رساندید. سپاس گزار خواهم بود از فعالیت های هنری دیگرتان در طول این سه دهه بگوئید.
لطف علی خنجی: این نظر لطف شما است. از بی هنران هنر مجوی. ذکر آثار ناقابل قلمی این بنده در پاسخ به سومین پرسش شماره خواهد آمد.
یکتا: چه شد به فکر ترجمه رمان سمفونی مردگان افتادید؟
خنجی: بنده کتاب سمفونی مردگان و سایر آثار آقای عباس معروفی را نخوانده بودم، ولی نام ایشان در مقام مدیر مجله گردون و هم چنین در مقام نویسنده بزرگ معاصر به گوشم آشنا بود. چند سال پیش که به لندن آمدند، فیض دیدار با ایشان دست داد و از بنده خواستند کتاب سمفونی مردگان را به انگلیسی ترجمه کنم. با آن که کتاب را نخوانده بودم، نام بلندآوازه ایشان کافی بود بنده با کمال میل این کار را به عهده بگیرم. رمان را که خواندم، متوجه شدم اثری است بس ارزنده و در خور مقایسه با تراژدی های شکسپیر. صرف نظر از سایر آثار آقای معروفی، باید به ایشان به خاطر همین یک اثر هم که شده، تبریک گفت. ترجمه کتاب ظرف چند ماه انجام شد، ولی چاپ و انتشار آن به جهاتی به تعویق افتاد. اکنون خوش وقتم انگلیسی زبانان به زودی خواهند توانست از این اثر ارزنده بهره مند بشوند که به عقیده بنده از به ترین نمونه های رمان نویسی معاصر فارسی است.
یکتا: آیا کار دیگری را به زبان انگلیسی ترجمه کرده ئید؟ یا برعکس از زبان انگلیسی به فارسی اثر برگردانی دارید؟
خنجی: سایر آثار قلمی ناقابل این بنده عبارتند از:
1- دستور زبان لارستانی بر مبنای گویش خنجی.
2- ترجمه کتاب انگلیسی ها در میان ایرانیان به قلم دنیس رایت، از انگلیسی به فارسی.
3- ترجمه منتخبی از اشعار فارسی دکتر شاداب وجدی از فارسی به انگلیسی، تحت عنوان
Closed Circuit
4- ترجمه کتاب جبهه بین المللی به قلم دکتر محمدعلی خنجی از فارسی به انگلیسی، تحت عنوان A Manifesto for an International Front
5- ترجمه منتخبی از اشعار اسماعیل خوئی از فارسی به انگلیسی (در دست چاپ)، تحت عنوان An Anthology of Poems by Esmail Khoi
6- ترجمه جدیدی از کتاب شرق شناسی به قلم ادوارد سعید، از انگلیسی به فارسی (در دست چاپ).
یکتا: آیا هنگام ترجمه رمان سمفونی مردگان مشکل خاصی نداشتید؟ مانند ترجمه ناپذیری برخی اصطلاح ها یا بخش هائی از نثر که شعرگونه اند؟
خنجی: البته هر ترجمه ئی، مخصوصا بین زبان هائی که با وجود هم ریشه بودن از یک دیگر دور شده اند و به علاوه بازتابی از دو فرهنگ و دو شیوه نگرش بسیار متفاوت هستند، دشواری هائی دارد. (ترجمه بین زبان های انگلیسی و فرانسه یا آلمانی و ایتالیائی چندان دشوار نیست.) با این حال هر مشکلی راه حلی دارد. اصطلاح های ترجمه ناپذیر را می توان یا بیان داشتن موضوع به گونه دیگر یا با افزودن توضیح به صورت "پانوشت" یا "پایان نوشت" ترجمه پذیر کرد. به علت دور بودن فرهنگ ها از یکدیگر، نویسنده فرنگی ممکن است هاج و واج بماند چرا پدر از این که خواستگار شخصا به خواستگاری دختر او آمده است، خشمگین شده است. ولی این را می توان توضیح داد.
یکتا: با پرسش قبل، بیش تر به رابطه بین مترجم و نویسنده اثر نظر داشتم. طبعا برای رفع ابهام هائی که به آن برمی خوردید، از نویسنده کمک می گرفتید؟
خنجی: همین طور است. گاه و بی گاه چنین پیش می آمد که کلمه ها یا اصطلاح هائی را یا به علت محلی بودن یا به علت های دیگری در نمی یافتم. (مانند کلمه کلاف نه به معنای معمول آن، بل که به معنای دیگری درباره قاب عکس) در این گونه موردها با آقای معروفی تماس تلفنی می گرفتم. این که مترجم و نویسنده بتوانند به یک دیگر دسترسی داشته باشند، موهبت بزرگی است.
یکتا: گرچه کتاب هنوز پخش عمومی نیافته است. اما مایلم پیش بینی خود را از استقبال خواننده انگلیسی زبان بیان بفرمائید. زیرا به یاد دارم مترجم سرشناسی که از فارسی به آلمانی ترجمه می کرد، معتقد بود سمفونی مردگان رمان بومی است و مردم جهان نمی توانند با آن ارتباط برقرار کنند.
خنجی: گمان بنده بر آن است که از این بابت تفاوتی هست بین زبان آلمانی از یک طرف و زبان هائی مانند انگلیسی، فرانسوی، اسپانیائی و پرتغالی از طرف دیگر. سه زبان اخیر زبان های ملت های متعددی با فرهنگ های گوناگون هستند. به ویژه در مورد زبان انگلیسی، باید توجه کرد بعضی ملت های انگلیسی زبان (یا ملت هائی که لااقل تحصیل کرده های شان زبان انگلیسی را هم چون زبان سرزمین خودشان به کار می برند) مشرق زمینی یند. در خود بریتانیا و فرانسه بعضی نویسندگان بزرگ، نسب از آسیا یا آفریقا دارند و نگرش آنان بی شک با نگرش برنارد شاو یا آلبر کامو یکسان نیست. و با این حال این ها از نویسندگان بزرگ کشورهای اروپائی به شمار می روند و گاه جایزه های ادبی هم به آنان تعلق می گیرد. (مانند طاهر بن جلون در فرانسه) از طرف دیگر، همین بعد قضیه (که در سابقه های استعماری ریشه دارد) چگونگی نگرش ملت هائی مانند فرانسه و بریتانیا را تغئیر داده است و اینان با فرهنگ های شرقی تا حدی آشنا هستند. با توجه به این نکته ها، من تصور می کنم ترجمه انگلیسی سمفونی مردگان بیش از ترجمه آلمانی آن موفق خواهد بود.
یکتا: برخورد خود ناشر (Aflame Books) با رمان سمفونی مردگان چگونه بود و بازتاب آن را میان خوانندگان چگونه ارزیابی می کند؟
خنجی: آقای ریچارد بارتلت؛ مدیر انتشارات Aflame در دیداری که با ایشان دست داد، گفتند چگونه چند سال پیش چاپ مقدماتی ترجمه انگلیسی این کتاب را (که مؤسسه محترم ققنوس تدارک دیده بود) از نمایشگاه کتاب در فرانکفورت خریدند و سخت بدان علاقمند شدند. ناشر کتاب خوب را می شناسد و تا بازار خوبی برای آن پیش بینی نکند، داوطلب چاپ و انتشار آن نمی شود (کار و کسبش به همین بستگی دارد.) پیش بینی ایشان آن است که این اثر میان خوانندگان انگلیسی زبان بازتاب نیکو خواهد داشت. خود ایشان در اصل از کشور انگلیسی زبان دیگری آمده اند (از آفریقای جنوبی) و احتمالا آن بازار را هم مد نظر دارند. چنان که پیشتر اشاره شد، مردم بریتانیا فقط اقلیت کوچکی از انگلیسی زبانان را تشکیل می دهند. بد نیست در اینجا به این نکته هم اشاره کنیم که از میان انگلیسی زبانان اروپا، خلق و خوی ایرلندی ها به خلق و خوی ما ایرانیان بی شباهت نیست.
یکتا: طرف قرارداد ناشر انگلیسی شما بودید یا نویسنده رمان؟
خنجی: این بنده صرفا با قلم و کاغذ سر و کار دارد و به این گونه موردهای حقوقی وارد نیست. این را باید از مدیریت محترم مؤسسه ققنوس پرسید. زیرا ققنوس است که ناشر اولیه کتاب است. (هم به فارسی هم به انگلیسی) گمان بنده بر آن است که ناشر انگلیسی ابتدا با ققنوس قرارداد امضا کرده است، سپس با نویسنده، سپس با مترجم. ولی اصلح آن است که از ققنوس پرس و جو شود.
یکتا: آیا ترجمه آثار دیگر آقای معروفی را در دستور کار خود دارید یا خیر؟
خنجی: فعلا خیر.
یکتا: در حال حاضر مشغول ترجمه چه کاری هستید؟
خنجی: بنده در حال حاضر مشغول ترجمه اثر فلسفی- ریاضی- مذهبی هستم به نام اسرارالنقطه از فارسی به انگلیسی. خود این اثر ترجمه ئی است از عربی به فارسی. اصل کتاب از امیر سیدعلی همدانی است که آن را در قرن هشتم هجری قمری به رشته تحریر در آورده است. ترجمه آن به زبان فارسی در سال 1375 هجری شمسی صورت پذیرفته است و به همت آقای محمد خواجوی. بنده این اثر را شخصا نمی شناختم. (دانش گاه لندن ترجمه آن را به این بنده محول کرده است.) قبلا هم به درخواست همان مرجع، اثر دیگری را کم و بیش در همان مایه به زبان انگلیسی ترجمه کرده بودم: اثری از قرن پنجم هجری به نام فی معرفه الاصول الخط من الدایره و النقط به قلم محمد بن علی بن سلیمان الرّاوندی. خود اثر، به رغم عنوانش، به زبان فارسی است.
یکتا: با سپاس از لطف شما که به رغم تنگی وقت، لطف کردید و با این سرعت، پاسخ پرسش هایم را دادید.
آینه ها 43 صفحه گفت و گو
