نام لایب نیتس را عمدتا به سبب نقش مهمش در تاسیس حساب دیفرانسیل و انتگرال می شناسیم، ریاضیدانی آلمانی که بر سر ابداع این شاخه از ریاضیات با نیوتن درافتاد، اگرچه بعدها مشخص شد که دو دانشمند، هر یک در اقلیم خود با نشانگانی متفاوت به این امر رسیده اند. لایب نیتس بدون شک یک نابغه بود، فیلسوفی خردگرا که به تعبیری آلمانی ها را با فلسفه آشنا کرد و به زبان آلمانی فلسفه آموخت. بدون تردید لایب نیتس نابغه بود، موسس فلسفه در آلمان که راهگشای بزرگانی چون کانت، هگل، شوپنهاور، مارکس، نیچه و هایدگر بود.
لایب نیتس متولد 1644 در لایپزیگ آلمان بود، چهار سال پیش از آنکه صلح وستفالیا به جنگ 30 ساله پایان دهد و سرآغازی باشد برای تاسیس دولت- ملت های مدرن. اتفاقی که در سرزمین او بسیار دیرتر از سایر کشورهای اروپایی رخ داد. تا 21 سالگی دو درجه دکترا یکی در فلسفه و دیگری در حقوق گرفت و هنوز به 30 سالگی نرسیده بود که به مناصب دولتی رسید و برای منصبی دیپلماتیک به پاریس سفر کرد. بازدید از لندن و حضور در نشست های سلطنتی در همان ایام صورت گرفت، جایی که بار دیگر در 30 سالگی به آن سفر کرد و این بار با فیلسوف خردگرای هلند، باروخ اسپینوزا به گفت وگو نشست.
لایب نیتس فیلسوفی دشوارنویس بود و آثار گرانبهایی در فلسفه از خود به جای گذاشت، نوشته هایی که به بزرگی آثاری چون اخلاق اسپینوزا یا جستار در باب فهم آدمی جان لاک نیست، اما در مجموع پدیدآورنده فلسفه یی سترگ است که همچنان در دپارتمان های فلسفه مورد بحث است. گذشته از تاثیر عمیقی که بر فیلسوفان پس از خود گذاشت، از میان آثار برجسته لایب نیتس می توان به گفتار در مابعدالطبیعه، نظام جدید طبیعت و هم پیوندی جواهر، جستارهای جدید در باب فهم آدمی، جستارهایی در باب عدل الهی و مونادولوژی اشاره کرد. لایب نیتس در 14 نوامبر سال 1716 در هانوفر آلمان درگذشت.
لایب نیتس فیلسوفی نظام مند بود و ایده های او در منطق، مابعدالطبیعه، الهیات و بنیان های فیزیک برسازنده کلیتی منسجم و عظیم است. لذا برای درک مجموعه متنوع و پراکنده آثار او نیازمند نقشه راهی هستیم تا در شهر خاموش اندیشه هایش راه مان را گم نکنیم. کتاب «لایب نیتس» نوشته نیکولاس جالی، با ترجمه سید مسعود حسینی که به تازگی توسط نشر ققنوس منتشر شده است، اثری مناسب برای آشنایی با اندیشه های لایب نیتس است. کتاب از یک مقدمه و هشت فصل تشکیل شده و نویسنده کوشیده ابعاد گوناگون اندیشه لایب نیتس را تشریح کند. او در مقدمه اثر نگاهی کلی به فلسفه لایب نیتس و اهمیت او در مجموعه تفکر آلمانی انداخته و به این پرسش پاسخ داده که آیا لایب نیتس فیلسوفی نظام مند است؟ فصل اول کتاب شرحی است درباره زندگی و آثار لایب نیتس. در این فصل نویسنده به نحوه نوشتن آثار مهم لایب نیتس و مکاتبات او با کلارک پیرامون مناقشه با پیروان نیوتن می پردازد.
فصل دوم تحت عنوان مابعدالطبیعه جواهر اصول نظام معرفتی و فلسفی لایب نیتس را شرح می دهد. در این فصل وحدت به عنوان راه حلی که لایب نیتس برای پاسخ دادن به دوگانه انگاری دکارت مطرح کرده توضیح داده می شود و نشان داده می شود لایب نیتس چگونه با مفهوم فعالیت به نظریه علل موقعی پاسخ می دهد. نگاه منطق گرایانه لایب نیتس به عنوان یکی از پایه های روش شناسی او در فلسفه و مساله هستی شناسی او در همین فصل معرفی می شود. فصل سوم کتاب نظریه بدیع و دشوار لایب نیتس یعنی مونادها را معرفی می کند. نویسنده طرح نظریه موناد از سوی لایب نیتس را پاسخی می داند که او به مساله بنیادین فلسفه یعنی فاصله میان بود و نمود می دهد. موناد یا جوهر فرد اتم های حقیقی طبیعتند. از نگاه لایب نیتس آنچه صرفا مادی است نمی تواند تقسیم پذیر باشد و از این رو مونادها به هیچ وجه نمی توانند مانند اتم های سنتی اجسامی بسیار خرد و تقسیم ناپذیر باشند. نزد لایب نیتس مونادها عناصر اساسی ای هستند که عالم به آنها قوام می یابد. مونادها از دید لایب نیتس مجرد و فسادناپذیرند و تنها با فعل معجزه آسای خلقت پا به هستی می نهند و تنها با فعل معجزه آسای معدوم ساختن از هستی رخت برمی بندند.
نویسنده در ادامه به جایگاه مهم نظریه مونادها در فلسفه لایب نیتس و ارتباط او با اسپینوزا می پردازد. فصل بعدی کتاب با عنوان نفس، شناخت و تصورات به تشریح علم النفس لایب نیتس و نظریه معرفت شناسی او می پردازد. تجرد نفس و نظریه هماهنگی پیشین بنیاد نظریات لایب نیتس است که در این فصل معرفی می شوند. همچنین نظریه فطری گرایی او که موجب نقدها و بحث های فراوانی در میان فیلسوفان پیش از او شد.
فصل دیگر کتاب به اختیار بشری و اختیار الهی می پردازد و بحث جبر و اختیار را از دید این فیلسوف با توجه به پیشینه بحث نزد دکارت و سایر فیلسوفان معرفی می کند. نویسنده در فصل ششم به مساله شر که موجب نقدهای تندی به لایب نیتس خصوصا از جانب ولتر شد، می پردازد و در فصل هفتم نگاه او به اخلاق و سیاست را تشریح می کند. فصل پایانی کتاب میراث لایب نیتس را در میان فیلسوفان به بحث می گذارد. ابتدا درباره واکنش او در میان معاصرانش در فرانسه و انگلستان بحث می کند و سپس نقد ولتر بر او را برمی رسد. نویسنده همچنین تاثیر لایب نیتس در کانت و ایده آلیسم آلمانی را تشریح می کند و در پایان به کشف دوباره این فیلسوف توسط برتراند راسل اشاره می کند. کتاب به تعبیر راجر وولهاوس از دانشگاه یورک اثری دلچسب و روشنگر است و فراتر از همه قابل فهم. امری که آن را برای همه دانشجویان فلسفه و علوم انسانی قابل فهم می سازد.
