انتشار ترجمه «پادشاهی ماد» اقرار علی‌یف، دسترسی به مهم‌ترین پژوهش تاریخی درباره مادها را برای فارسی‌زبانان فراهم ساخته است. این اثر در سال 1958 میلادی انتشار یافته، اما هنوز هم در کنار «تاریخ ماد» دیاکونوف، منبع اصلی و پایه‌ای برای شناخت تاریخ و دولت ماد محسوب می‌شود.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، اقرار علی یف (1924 ـ 2004) عضو فرهنگستان علوم جمهوری آذربایجان و یکی از انگشت‌شمار دانشمندانی بود که تحقیقات خود را یکسره به تاریخ شاهنشاهی ماد و تاثیر آن بر کشورهای خاور نزدیک باستان اختصاص داد. «پادشاهی ماد» اولین و بزرگ‌ترین کتاب پروفسور اقرار حبیب اوغلو علی‌یف به همراه کتاب «تاریخ ماد» اثر ایوان میخایلوویچ دیاکونوف، هنوز از جامع‌ترین و معتبرترین منابع مرجع تاریخ ماد در جهان محسوب می‌شوند. این کتاب را کامبیز میربهاء ترجمه و انتشارات ققنوس منتشر کرده است.
کتاب «پادشاهی ماد» با یادداشتی از مترجم فارسی اثر، کامبیز میربهاء آغاز می‌شود. او در یادداشت خود به جایگاه علمی نویسنده کتاب، اقرار علی‌یف، اشاره می‌کند و می‌نویسد که علی‌یف از مخالفان ساده‌نویسی تاریخ برای درک عامه مردم و همچنین تحریف آن با مقاصد ایدئولوژیکی بود. به همین دلیل است که «پان ترک‌ها» او را مورد بی‌مهری قرار می‌دادند و آثارش را به عمد نادیده می‌گرفتند. مترجم کتاب این نکته را نیز یادآوری می‌کند که اثر علی‌یف در کنار «تاریخ ماد» دیاکونوف، معتبرترین و جامع‌ترین منبع مرجع تاریخ ماد در جهان است. از این رو انتشار ترجمه فارسی اثر علی‌یف، ضرورت داشت.
آنگاه پیشگفتاری تحلیلی از ویراستار متن روسی، استرووه، آمده است. او ضمن برشمردن سرفصل‌های کتاب، با دیدی انتقادی، پاره‌ای از دیدگاه‌ها و برداشت‌های علی‌یف از تاریخ ماد را مورد پرسش قرار می‌دهد، اما در همه جا به ارزش والای اثر او اذعان می‌کند و می‌نویسد که «پادشاهی ماد» علی‌یف، یکی از کامل‌ترین و عمیق‌ترین پژوهش‌های علمی انجام گرفته درباره تاریخ ماد است.
مقدمه مولف، اقرار علی‌یف، گویای دشواری کار او در پی‌جویی منابع و مشکلات تحقیق درباره تاریخ ماد است. علی‌یف می‌نویسد که پژوهشگر تاریخ ماد، اغلب در تاریکی سرگردان است، زیرا نه تنها منابع باستان‌شناسی درباره آن دوره بسیار اندک است، بلکه حتی یک نوشته از خود مادها نیز در دست نیست و تمام منابع مکتوب، منشاء غیرمادی دارند. علی‌یف یک دشواری دیگر بررسی تاریخ ماد را برمی‌شمارد و می‌نویسد که اطلاعات منابع غیرمادی، همانند آن‌چه آشوری‌ها نوشته‌اند، «بیشتر متناقض، سوگرفته و حتی آشکارا دروغ است» همین‌ها دشواری کار پژوهنده تاریخ ماد را نشان می‌دهد. آنگاه اشاره می‌کند که کتاب او حاصل پژوهش‌های چندین ساله روی تک تک مسایل تاریخ ماد است.
پس از این یادداشت‌ها، خواننده، متن کتاب را که شامل 11 فصل است، پیش رو دارد. فصل نخست «گفتاری پیرامون منابع تاریخ ماد» نام دارد. در این فصل تمام منابع قابل دسترس تاریخ ماد مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. اگر دقت کنیم که علی‌یف توانایی خواندن خطوط میخی سومری، اکدی، آشوری و فارسی باستان را داشته است، بر گستردگی بررسی موشکافانه او در این فصل، بیشتر پی خواهیم برد.
علی‌یف منابع تاریخ ماد را به دو دسته آثار فرهنگ مادی و منابع کتبی تقسیم می‌کند و می‌نویسد که کاوش‌های باستان‌شناسی در سرزمینی که مادها در آن سکونت داشته‌اند، بسیار اندک بوده است. از سویی دیگر، از مادها بناها و کاخ‌های بزرگ یا الواح گلی و ستون‌های یادبود در دست نیست تا مورد مطالعه قرار بگیرند. همه این‌ها پژوهنده تاریخ ماد را دچار تنگناهای ناخواسته می‌کند. با این همه، علی‌یف، منابع کهن و تحقیقات جدید را به دقت مورد کندوکاو قرار می‌دهد و میزان اهمیت و ارزش آن‌ها را برمی‌شمارد.
فصل دوم «وضعیت طبیعی و جغرافیایی ماد باستان» نامیده شده است. این جغرافیا در بخش غربی فلات ایران قرار داشته و ماد را به دو بخش کوهستانی و دشت، یا ماد بزرگ و ماد کوچک (آتروپاتن)، تقسیم می‌کرده است. پس از این فصل کوتاه، فصل «ماد و فلات ایران در عصر پارینه سنگی» آمده است. در این‌جا، علی‌یف، به بحث درباره محل سکونت انسان در روزگاران بسیار کهن پارینه سنگی در فلات ایران توجه می‌کند. او چنین برداشتی را نادرست می‌داند که چون هیچ محوطه پارینه سنگی قدیم در محدوده فلات ایران شناسایی نشده، پس احتمال زندگی انسان در فلات ایران در دوره پارینه سنگی وجود ندارد.
فصل چهارم به بررسی زبان‌ها و خاستگاه‌های قومی قدیمی‌ترین ساکنان فلات ایران و همچنین تا حدودی همه آسیا مقدم اختصاص یافته است. او خاستگاه ساکنان فلات ایران را با مساله زبان‌شناسی قومی پیوند می‌دهد و می‌نویسد که با گشوده شدن رمز خطوط میخی، افق جدیدی در برابر دانشمندان گشوده شد و آن‌ها توانستند پرده از تاریخ اقوام و مردمان ساکن در آسیای مقدم، از ژرفای تاریخ تا هزاره‌های پنجم تا چهارم پیش از میلاد، بردارند.
علی‌یف، در این فصل، زبان‌های اورارتویی، هوریایی، گوتی، کاسپی، عیلامی، لولوبی، مادی و... را مورد بررسی قرار می‌دهد و به این نتیجه می‌رسد که زبان مادی واحدی، در سراسر کشور ماد، وجود نداشته است، بلکه انواع زبان‌های متعلق به اقوام مختلف رایج بوده است.
«ماد و فلات ایران در عصر مس و مفرغ» عنوان فصل پنجم کتاب علی‌یف است. نویسنده در این بخش از کتابش به موضوع نحوه پیدایش کشاورزی و دامداری می‌پردازد و ابزار کار و سلاح‌ها را برمی‌شمارد و آثار سفالی یافته شده از کاوش‌ها را مبنای تحقیق خود قرار می‌دهد. چنین روشی به او این امکان را می‌دهد تا دوره‌های معینی را برای سفال‌های یافته شده تعیین کند و ویژگی‌ها و تفاوت کیفی آن‌ها را یادآور شود.
از این پس خواننده با تاریخ سیاسی ماد آشنا می‌شود. فصل ششم «اولین شواهد مکتوب درباره ماد و مادها، دوره اتحادیه‌های قومی، ظهور دولت ماننا» نام دارد و گویای مندرجات این بخش از کتاب است. علی‌یف تاکید و توجه بسیاری به «ماننا ها» دارد. او برای ردیابی ظهور و استقرار مادها در فلات ایران، منابع آشوری را بررسی می‌کند و موقعیت پادشاهی اورارتو را در نظر می‌گیرد. گستردگی منابع مورد استفاده علی‌یف، برای شناخت سرآغاز تاریخ مادها، نشان از اهمیت و ارزش پژوهش او دارد.
فصل هفتم «آغاز دولت ماد و اولین پادشاه آن» عنوان گرفته است. می‌دانیم نخستین پادشاه ماد «دیااکو» نام داشت. زندگی او آمیخته‌ای از روایت‌های تاریخی و پاره‌ای افسانه‌هاست که از طریق تاریخ هرودوت به ما رسیده است. به هر حال، علی‌یف با دقتی شگفت‌آور، منابع را جست‌وجو می‌کند و به این نتیجه می‌رسد که «دایائوکو» (دیااکو) معاصر سارگن دوم آشوری بود که در سال 715 پیش از میلاد بر صحنه تاریخ ظاهر شده است.
پیدایش دولت ماد، در فصل هشتم و با عنوان «مادها و هجوم اقوام کوچ‌نشین، تاسیس پادشاهی ماد» بررسی شده است. این در زمانی است که دولت آشور در اوج قدرت و توانایی خود به سر می‌برد. جانشینان دیااکو و درگیری پیوسته آن‌ها با آشوریان، موضوعی است که به تفصیل مورد توجه علی‌یف بوده است.
در فصل نهم نیز بحث «تحکیم و گسترش دولت ماد، حکومت هووخشتره دوم، جنگ‌های استیلا طلبانه مادها، تشکیل امپراتوری ماد» به میان کشیده شده است. در این هنگام دولت ماد به چنان توانایی رسیده بود که می‌توانست خطری جدی برای امپراتوری آشور باشد. سرانجام نیز آن‌ها بودند که دولت خوفناک آشوری را از پا درآوردند. اشاره به فنون، تاکتیک و استراتژی جنگی مادها، بخشی از این فصل است.
«جامعه ماد از پایان قرن هفتم تا میانه قرن ششم پیش از میلاد، فرمانروایی ایشتوویگو، سقوط دولت ماد » عنوان فصل دهم است و پایان بخش کتاب نیز «تشدید نبردهای طبقاتی در شاهنشاهی هخامنشی، مبارزه علیه یوغ هخامنشیان، کودتای گئوماته، قیام مردمی در ماد» نام دارد و به جریانات شورش اقوام تابع شاهنشاهی هخامنشی، از جمله مادها، پس از مرگ کمبوجیه و تلاش داریوش اول برای به دست گرفتن قدرت، اختصاص یافته است.
از ویژگی‌های کتاب «پادشاهی ماد»، فراوانی استنادها و ارجاع‌های اقرار علی‌یف در پایان هر فصل است. چنین کاری نه تنها امتیازی برای اثر اوست، بلکه، آن گونه که مترجم یادآوری می‌کند، ناشی از این مساله نیز هست که علی‌یف معتقد بود تاریخ‌نویسی باید مبتنی بر واقعیت‌ها و اسناد و مدارک باشد. صفحات انتهایی کتاب نیز به «کتاب‌شناسی» و «تصاویر» اختصاص دارد. فراوانی شمار تصویرهای کتاب و توضیحاتی که درباره آن‌ها داده شده است، یاری‌گر خواننده برای شناخت تاریخ ماد است.
چاپ نخست «پادشاهی ماد» نوشته پروفسور اقرار حبیب اوغلو علی‌یف، با ترجمه کامبیز میربهاء، در 2 هزار و 200 نسخه منتشر شده است و با بهای 18 هزار تومان به کوشش انتشارات ققنوس به فروش می‌رسد.
