خبرگزاری کتاب
کامران فانی در رونمایی کتاب «پادشاهی ماد» گفت: من جز کتاب «تاریخ ماد» دیاکونوف کتاب دیگری درباره ماد نمی‌شناختم. ابتدا تصورم بر این بود که همانند دیگر محققان روس، به شیوه‌ای
خاص و با گرایش‌های حزبی نوشته شده است اما این گونه نیست و علی‌یف در تحلیل تاریخ ماد، بی طرف است و شرقی بودن او نیز باعث شد که کتابش مهجور بماند.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، «پادشاهی ماد» نوشته اقرار علی‌یف؛ عضو فرهنگستان علوم جمهوری آذربایجان، با ترجمه کامبیز میربها عصر روز شنبه (11 اردیبهشت) در تالار گفت‌وگوی انتشارات ققنوس رونمایی و نقد و بررسی شد. «پادشاهی ماد» اولین و بزرگترین کتاب پروفسور اقرار حبیب اوغلو علی‌یف است.
کامران فانی کتاب‌شناس پیشکسوت در این نشست گفت: من جز کتاب «تاریخ ماد» دیاکونوف کتاب دیگری درباره ماد نمی‌شناختم. تا آن که چند سال پیش کتاب مفصلی دیدم که نویسنده‌ای از آذربایجان شوروی به نام «اقرار علی یف» درباره تاریخ ماد نوشته بود و حواشی حیرت‌انگیزی داشت. ابتدا شک کردم و تصورم بر این بود که همانند دیگر محققان روس، به شیوه‌ای خاص و با گرایش‌های حزبی نوشته شده است.
وی در ادامه سخنانش افزود: اما این گونه نیست و علی یف در تحلیل تاریخ ماد، بی طرف است. خوشبختانه یکی دو هفته پیش ترجمه فارسی این کتاب به کوشش انتشارات ققنوس چاپ شد. انتشار ترجمه کتاب علی یف اتفاق مهمی در ایران است.
تاریخ ایران را از کجا باید آغاز کرد؟
وی افزود: مساله پیش روی ما این است که تاریخ ایران را از کجا باید شروع کرد؟ آیا با آمدن آریایی‌ها به فلات ایران تاریخ ما آغاز می‌شود یا به دوره‌های قبل از آن و به زمان عیلامی‌ها می‌رسد؟ به هر حال همیشه رسم بر این بوده است که تاریخ ما را از مادها آغاز کنند و آن‌ها را نیز مقدمه‌ای برای پرداختن به تاریخ هخامنشیان بدانند.
مترجم کتاب «علم در تاریخ» خاطرنشان کرد: با پیشرفت‌های باستان‌شناسی مشخص شد که اقوامی که پیش از مهاجرت آریایی‌ها در سرزمین ایران به‌سر می‌برده‌اند، دارای تاریخ و تمدن پیشرفته و با اهمیتی بوده‌اند. اقوامی مانند گوتی‌ها، لولوبی‌ها، کاسی‌ها و اقوام دیگر. این اقوام حضوری دو هزار ساله قبل از آریایی‌ها داشته‌اند و بخشی از تاریخ مستمر ایران به‌شمار می‌روند.
وی افزود: تاریخ ماد همواره زیر سایه تاریخ هخامنشیان قرار داشته است. پیش از دیاکونوف و علی یف هیچ کتاب مهمی درباره مادها نوشته نشده بود. محققان، آن‌ها را زیر سایه هخامنشیان می‌دانستند. چنین تصوری چند علت داشت. نخست این که تا 150 سال پیش، تنها منبع ما درباره مادها، «تاریخ هرودوت» بود. کم کم با کشف آثار بین‌النهرین و آشور و بابل، بر تاریخ ماد نیز روشنی‌هایی افکنده شد، تا بدان حد که می‌شد تاریخ مستقل ماد را نوشت. به‌دست آمدن آثار مربوط به تمدن اورارتو نیز بسیار کمک کرد تا تاریخ آن دوره نوشته شود. بی‌گمان روس‌ها در این کار پیشگام بودند.
«تاریخ ماد» دیاکونوف اتفاق مهمی برای ایران بود
فانی خاطرنشان کرد: ترجمه «تاریخ ماد» دیاکونوف توسط زنده‌یاد کریم کشاورز در سال 1345، اتفاق مهمی برای ایران بود. تا آن زمان کتابی به آن تفصیل درباره ماد نمی‌شناختیم. البته توقعات بی جایی درباره کتاب دیاکونوف وجود داشت. اما به هر حال خواننده فارسی زبان برای نخستین‌بار بود که با خواندن این کتاب به اهمیت قوم مانایی پی می‌برد. بعد از کتاب دیاکونوف، منبعی که اهمیت داشت «تاریخ ایران کمبریج» بود. بخش ماد این تاریخ را دیاکونوف در سال 1985 نوشت. فاصله بین کتاب او و این بخش از تاریخ ایران دانشگاه کمبریج، بیست سال بود.
وی افزود: علی یف در حدود سی سالگی کتاب «پادشاهی ماد» را نوشته، یعنی در زمانی که بسیار جوان بوده است. اما شگفت است که او زبان‌های باستانی همانند آشوری، سومری و عیلامی را می‌دانسته و در نوشتن این کتاب از منابع باستانی، استفاده کرده است. کتاب او پیش از «تاریخ ماد» دیاکونوف آماده انتشار بود اما آکادمی علوم جمهوری آذربایجان ترجیح داد که کتاب دیاکونوف را زودتر منتشر کند. به هر حال در سال 1960 کتاب او منتشر شد.
این عضو دایره‌المعارف یادآور شد: اما با این همه به تحقیق بسیار مهم او چندان توجهی نشد. چون علی یف بسیار بی طرف است. شرقی بودن او نیز باعث شد که کتابش مهجور بماند. کتاب «پادشاهی ماد» علی یف، کتاب ساده‌ای نیست. خواننده‌ای که به حواشی کتاب مراجعه نکند، بسیاری از مطالب را از دست خواهد داد. متن کتاب نزدیک به سیصد صفحه است و حواشی آن نیز به همین اندازه است.
ویژگی کتاب «پادشاهی ماد» علی یف
وی افزود: اصولا برای غربی‌ها تاریخ ماد چندان مطرح نیست. تئوری هم رواج پیدا کرده بود که بر اساس آن مادها را آریایی نمی‌دانستند. علی یف در کتابش در این باره بحث می‌کند که حوزه جغرافیایی و منشاء مادها کجاست و زبان آن‌ها چگونه بوده است. این را نیز از نظر دور نمی‌دارد که جامعه ایرانی پیش از آمدن آریایی‌ها تا چه اندازه متمدن بوده است.
فانی یادآور شد: علی یف می‌پذیرد که مادها آریایی بوده‌اند اما می‌گوید که آن‌ها از پشتوانه اقوام بومی فلات ایران برخوردار بودند و به کمک آن اقوام، امپراطوری آشور را ساقط کردند و به قدرت اول منطقه تبدیل شدند. اقرار علی یف به تاریخ قوم‌های اورارتویی و مانای بسیار توجه می‌کند و می‌گوید که این دو قوم تاثیر بیشتری بر مادها داشتند. اما بر خلاف او، دیاکونوف به عیلامی‌ها بهای بیشتری می‌دهد. توجهی که علی یف به اقوام بومی فلات ایران می‌کند، به نظر من از ویژگی‌های کتاب اوست.
این کتاب‌شناس افزود: کتاب «پادشاهی ماد» با ماجرای قیام «گئوماته مغ» تمام می‌شود، چون علی یف می‌گوید که گئوماتا، مادی بود.علی یف دلبسته مادهاست و چندان علاقه‌ای به هخامنشیان ندارد. به همین دلیل قیام گئوماته را قیام مردم ایران علیه هخامنشیان می‌داند. درباره گئوماته و قیام او هم هر کس نظری دارد. من کاری به دیدگاه‌های مختلف ندارم.
وی افزود: اما یک نکته را نباید فراموش کرد و آن این که داریوش پیروز این بحران بود. باید سپاسگزار باشیم که او توانست بر گئوماته پیروز شود. در غیر این صورت معلوم نبود که بر سر ایران و تاریخ آن چه می‌آمد. بدون شک داریوش هخامنشی یکی از بزرگترین شخصیت‌های تاریخ ایران و یکی از برجسته‌ترین چهره‌های تاریخ جهان است.
اولویت انتشارات ققنوس تاریخ‌های باستانی است
سپس ارسلان فصیحی ویراستار کتاب گفت: در سال 1376 در انتشارات ققنوس تصمیم بر این گرفته شد که کتاب‌های تاریخی منتشر کنیم. اولویت ما تاریخ‌های باستانی بود. اولین کتاب، نوشته‌ای از «ویسفوهر» بود. کتاب‌های کوچکی نیز که به تاریخ هخامنشیان پرداخته بودند چاپ شد. چون استقبال خوانندگان را دیدیم، بنا را بر این گذاشتیم که مجموعه‌‌ای درباره تاریخ ایران باستان، از ورود آریایی‌ها تا سقوط ساسانیان منتشر کنیم.
وی افزود: کتاب‌های مربوط به تاریخ هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان، به سادگی تهیه شد. اما به‌دست آوردن کتابی درباره تاریخ ماد به این آسانی نبود. کتاب اقرار علی یف اثر با ارزش و محققانه‌ای است که اغلب تاریخ‌نویسان معتبر به آن ارجاع می‌دهند. برای تاریخ ماد این کتاب را انتخاب کردیم و کامبیز میربهاء نیز ترجمه آن را به عهده گرفتند. ایشان با نثر شیوایی آن را به فارسی ترجمه کردند.
پرسشی که در این‌جا پیش می‌آید آن است که چرا در شوروی به تاریخ ماد اهمیت بسیار داده می‌شد؟ باید توجه کرد که پس از تشکیل جمهوری آذربایجان شوروی در 1918، دولت آذربایجان درصدد بود که دست به تاریخ‌سازی بزند تا پشتوانه‌ای برای خود فراهم کرده باشد. از آن‌جایی که آتروپاتن جزیی از ماد بود، آن‌ها ریشه‌های تاریخی خود را در تاریخ ماد جستند و به همین دلیل برای نوشتن تاریخ آن دوره دست به سرمایه گذاری فراوانی زدند. اما آن‌ها می‌خواستند که تاریخ مادها را ترکی‌سازی کنند و ریشه ایرانی مادها را نادیده بگیرند. انتشار کتاب «تاریخ ماد» دیاکونوف در پی چنین 
سیاستی بود.
سیاستی بود.
حضور تاریخ ماد در منابع فارسی کمرنگ است
سپس عسکر بهرامی نویسنده و تاریخ‌پژوه گفت: در مقایسه با دیگر سلسله‌های باستانی، تاریخ ماد در منابع فارسی، حضور کم رنگی دارد. فاصله زمانی میان چاپ کتاب‌های مربوط به ماد زیاد است به گونه‌ای که در پنجاه سال گذشته، تنها دو کتاب مستقل درباره ماد به فارسی ترجمه شده است. هر چند تاریخ ماد از نظر کمی خوش اقبال نبوده، اما از نظر کیفی وضعیت خوبی داشته است. برای مثال کتاب‌های دیاکونوف و علی یف را می‌توان نام برد که از منابع مهم تحقیق درباره مادها به‌حساب می‌آیند.
نویسنده کتاب‌های «تاریخ اساطیری ایران» و «جشن‌های ایرانی» گفت: بیشترین تحقیق درباره مادها را روس‌ها انجام داده‌اند. اما به علت ناآشنایی بسیاری از محققان ایرانی با زبان روسی، کتاب‌های آنان در عرصه پژوهش‌های ایرانی نادیده مانده است. اولین تک‌نگاری مهم درباره مادها را «راولینسون» انجام داد، سپس «پراشک» تاریخ ماد و پارس را در سال 1906 نوشت و در سال 1934 کتاب دیگری درباره این سلسله به زبان آلمانی چاپ شد. پس از آن به دو اثر مهم دیاکونوف و علی یف می‌رسیم که ارزش تحقیقی فراوانی دارند.
بخش هخامنشیان دارای آگاهی‌های ارزنده‌ای است
سپس کاوه گوهرین پژوهشگر و نویسنده گفت: من فصل هخامنشیان کتاب اقرار علی یف را به دقت مطالعه کرده‌ام. این بخش دارای آگاهی‌های بسیار ارزنده ای است. از این رو می‌توانم بگویم که میربهاء با رنج بسیار، کتاب مهمی را در عرصه ماد شناسی به کتاب‌های تاریخی ما افزوده‌اند. از اقرارعلی یف کتاب دیگری به زبان فارسی ترجمه شده است به نام «تاریخ آتروپاتکان» اما این ترجمه پر از غلط‌های فاحش چاپی است و متنی آشفته و درهم دارد. اصلا هم ویراستاری نشده است.
وی افزود: علی یف هنگامی که در سال 2004 درگذشت، از طرف پان ترکیست‌های افراطی به شدت مغضوب بود و در انزوای کامل به‌سر می‌برد. آن‌ها او را کنار گذاشته بودند به این دلیل که علی یف در نگارش تاریخ ماد انصاف علمی داشت. زد و بندهای حزبی هم سبب شده بود که «تاریخ ماد» دیاکونوف را زودتر از کتاب علی یف منتشر کنند. علی یف در مقدمه کتابش، اشاره تلخی به دیاکونوف می‌کند.
