وبلاگ "تا مقصد می خوابم"
از نیمه دوم قرن بیست که رمان نو، ضد رمان( اصطلاحی که سارتر بر مقدمه تصویر یک ناشناس اثر ناتالی ساروت داد) تثبیت شد و نویسندگانی چون« روب گریه»،« ساروت »، « دوراس »، « بکت »، « بوتور » و ... با دغدغه های خاص خود به خلق آثارشان پرداختند و به نظریه « چیز واره گی » و« شیئ محوری » « جورج لوکاچ » و دوری از تعهد ، تعهداتی که نویسندگان اگزیستانسیالیستی چون« سارتر » و « کامو » بدان پافشاری می کردند، اصرار ورزیده و به قول « بارت » به « گند زدایی » ادبیات خصوصا داستان همت گمارده و به نوعی « ادبیات عینی » رسیده بودند و از نقطه نظر روب گریه که اعتقاد داشت « دنیا نه با معنی است، نه بی معنی، فقط هست » و در عصر ایجاز ها و کوته نویسی ها و دوره شروع پست مدرنیسم و رسیدن به مینی مالیسم در ادبیات، به اعتقاد بسیاری رمان به مفهوم کلاسیک مرده بود.
با انتشار « صد سال تنهایی » مارکز، « ناتالیا گینزبورگ » نویسنده ایتالیایی گفته بود : « ... اگر حقیقت داشته باشد که می گویند رمان مرده است و یا در احتضار است، پس همگی از جای برخیزیم و به این آخرین رمان سلام بگوییم » و یا « گونتر گراس » در « طبل حلبی » که زوال دوره قهرمانان را اعلام کرده و خود را ملزم به نوشتن رمانی با قهرمانهایی که شاید دیگر وجود خارجی نداشته دانسته و بر حضور آنان پافشاری می کند. این بار در ابتدای قرن بیست و یکم رمانی با نام آدمکش کورپا به عرصه وجود می گذارد، از نویسنده ای کانادایی به نام « مارگارت اتوود ». رمانی با روایتی کلاسیک و ساختاری تا حدی مدرن و وامدار بسیاری از نویسندگان قبل از خود در نحوه شرح و بسط موضوع و سیر روند تکوینی شخصیت، اوج و فرود ها و گره افکنی و گره گشایی کلاسیک های قرن بیستم تا شیئ محوری رمان نویی ها.
رمان آدمکش کور با خبر مرگ لورا شروع شده و با اعتراف اصلی و حقیقی آیریس به پایان می رسد. داستان از دو روایت کاملا مجزا تشکیل شده . روایت اول نوشته ها و خاطره نگاری های آیریس است که در سن هشتاد و چند سالگی مشغول شده تا بنویسد آن چیزی را که بر او و اطرافیانش گذشته، و روایت دوم داستان آدمکش کور است. آدمکش کور نیز در دو روایت مجزا جلو می رود. روایت اول داستان معاشقه ها و پنهانی های نهان دختری با مردی فراری است که در جاهای مختلف همدیگر را ملاقات می کنند. روایت دوم داستان اصلی آدمکش کور شامل داستانهایی است ساخته و پرداخته مرد برای زن. داستانهایی خیالی که در یک بعد فضای دیگر اتفاق می افتد. در حاشیه این سه روایت تکه های جراید و اخبار روزنامه ها نیز به مدد و یاری کلیت اثر می آید. روایت هایی در هم تنیده و جدای از هم در یک خط. این تنیدگی روایات اثری مستقل، تصویری یگانه و محکم از لحاظ ساختار و چارچوب را برای خواننده به نمایش می گذارد. آیریس پیر با تردیدی که نسبت به درستی کارش دارد و با یقین به نوشتن در تنهایی با حافظه ای قوی و پخته به مرور زندگی خود و اطرافیانش در خلال نوشته هایی که همدم او هستند می پردازد. او که خود را جنسی معامله شونده، در هر شرایط، جسمی داخل ویترین تصویر می کند که خود سودی از آن نمی برد. او از همه چیز دور نگاه داشته می شود، حتی از دانستن خبر مرگ پدر و مریضی لورا خواهرش. او بازیچه پدر، از روی ناچاری، و شوهر و خواهر شوهر خود است. اعتقاد دارد که تولد لورا همه چیز را عوض کرد. لورا، دختری عصیانگر و پرسنده، دختری که برای زنده شدن مادر خودکشی نا موفقی را در کودکی انجام می دهد. لورا خدا را مانند دوستی نزدیک همچون یکی از همسن و سالهایش می داند. او کسی است که از حوادث و در بطن حوادث متولد شده و شکل می گیرد. آیریس در طی این نوشته ها به همه چیز شک می کند. به روابط خانوادگی، پدر، مادر که در نوع خود قدیسه ای است، مادری که قلبا همیشه معلم است. رفتار مادر در لورا و بعد تر ها در سابرینا ادامه می یابد. البته سابرینا به لورا نزدیکتر است. همان فرارها، همان بی حسی به ظواهر زندگی و دل زدگی از تجملات و همان دغدغه های کمک به همنوع. رفتار و اخلاق مادر بزرگ را می توان در آیریس و ایمی دنبال کرد. آیریس می داند که نمی توان به این آسانی ها ضمیر نا خود آگاه برای خود خرید. پس به کج و کوج ذهن خود فشار آورده و به کاوش در آن می پردازد تا چیزی را از قلم نیاندازد. او با سوال هایی که از خود میکند به داوری خود می نشیند. رمان به اعتراف نامه و در پایان به وصیت نامه ای مبدل می شود که آیریس در آن و با مدد از داستان آدمکش کور، ابهامات نوشته های خود را بر طرف می کند. و جوابیه ای را به سوالی که سالهای سال در خلال یک متن بر جای مانده بود را می دهد.قصد آیریس در هر دو روایت، نوشتن برای خلق اثری جاودانه نیست. او می نویسد برای آن که خواننده ای داشته باشد! او می نویسد تا خودش را از سنگینی آن چه بر دوش می کشد، وجدانش خلاص کند. اعتراف نامه ای که در روایت اول ریچارد را به قعر و سقوط کشانده و در روایت دوم خودش و روابط خانوادگی اش را بر هم می ریزد. اما خواه نا خواه در پایان به نوعی تخلیه و دگردیسی رسیده و به نوعی در بطن اثرش زنده می ماند. روایت اول را برای یادبود توماس می نویسد و نام لورا را هم با آن زنده نگاه می دارد و روایت دوم خودش، خود پالایش شده اش را از قعر بیرون کشیده و به سطح، آنجایی که شاید حقیقتی باشد می کشاند. او عمری را در کودکی و کودکانه نگریستن به قضایا و لب فرو بستن نسبت به هر چیز موافق و مخالف گذرانده و همچون « خرگوشی خنگ » است که هیچ گاه تلاشی هم برای تغییر این روند انجام نداده و در طی این اعترافات به بلوغ و پختگی می رسد.
لورا با بینش و عصیان خاص خود نیمه دوم و مکمل آیریسی است که پر است از ایستایی و سکوت و فرمان برداری مطلق. آیریس زندگی خود را در بطن گفتگوی ویل و بوید منعکس می کند. « بهشت است ولی نمی توانیم از آن بیرون برویم و هر چیزی که نتوانی از آن بیرون روی جهنم است ».
توماس در روایت اول گم می شود، اما در روایت آدمکش کور زنده می شود و داستان زندگیش در خلال داستان دوم تعریف می شود. نویسنده آدمکش کور؛ توماس، اعتقاد به گفتن واقعیت دارد اما بر خلاف اعتقادش همه چیز در ایما و اشاراتی نمادین ادامه یافته و از برخورد مستقیم در روند داستان می پرهیزد. نام شخصیت
آدمکش کور ایکس است. ایکس، چون مجهول است و می تواند به تمام پنهانی ها سرک بکشد. نامی نمادین برای شخصیتی اسطوره ای. اسطوره ای که در آینده شکل می گیرد. دنیای تراژیکی که او در آن زندگی می کند دنیای زندگی توماس است. دنیایی که استعمار و استثمار به قلب انسانیت هجوم آورده است. در ظاهر نویسنده می نویسد تا منبع در آمدی داشته باشد، داستان هایی که مجبور است آنها را به سمت تخیل و روابط جنسی بکشاند تا فروش کند، اما در بطن اثرش دردها و بغض هایش نهفته است. توماس برای آیریس عشق است و برای لورا همیشه « او » است. اما بعد از مرگ توماس چیزی در وجود لورا قطع می شود که این انقطاع دست آخر به مرگ و خودکشی او می انجامد.
آیریس در جاهایی از رمان « مادام بواری » و بعد از مرگ لورا هم به « ماری آنتوانت » فلوبر بدل می شود. خیانت و بعد تعهد، تعهد به خود و نه دیگری. ریچارد نیز مدام در حال خیانت و خیانت ورزی و تجاوز به عنف هر حریمی حتی حریم لورا است. او عاشق لورا است و مرگ لورا و انتشار رمان آدمکش کور که نگارشش منسوب به او است مرگ ریچارد را هم رقم می زند.
آدمکش کور در روایت داستان لورا، عشق مستتری است که از بی زبانی دختر و بی چشمی پسر فراتر رفته و او را بدل به عاشقی بینا می کند. عاشقی که خم و پیچ راههای زیر زمینی را با توکل به همین بینایی و تجربه کوری خود پشت سر گذاشته و دختر را از چنگ ایزدان پو شالی و دروغین رهانیده و او را تا مرتبه واسطه ایزدان در ذهن قومی دیگر در پس دریاها می رساند. عروج از هیچ به همه چیز با پایانی که در خلال جنگ بین دو قوم دو طرف دریا گم می شود. آدمکش کور استعاره ای است از خود راوی قصه که با چشم بستن و گذشتن از مرز فکر، مرگ خواهر کوچک را به ارمغان آورده و در انتها با تمهید اینکه نویسنده داستان لورا است، ااو را به مقامی جاودانی می رساند. تا فصل نهایی و پایانی ، لورا نویسنده داستان آدمکش کور است و به یکباره همه چیز فرو می ریزد. لورا فقط سایه اش، درست همچون حضور چشمگیر و نا مأنوس دستش در عکس، به رمان حکم فرمایی می کند.
راوی با طرح سوالهای که پیش تر ها « ویلیام تکری » در « بازار خودفروشی » از خواننده پرسیده و « رومن رولان » از شخصیت داستانی اش « ژان کریستف » و « ناتالی ساروت » در « کودکی » از خود می پرسد، به داوری خود می نشیند. سوال هایی پی در پی در جریان مرور خاطرات و نوشته ها. سوال هایی که هر کدام گرهی را باز و گرهی دیگر را ایجاد می کنند. گرهی که عمل شخصیتی اش مهم و قابل توجه است. اخبار روزنامه جزو لاینفک این اثر چنان به استادی و مهارت در دل اثر گنجانیده شده که نه وصله ای جدا، بلکه جزو بدنه رمان در آمده است. اخباری تلگرافی که در فصل های بعدی یا قبلی تکمیل و مشخص می شود. اخباری مهم و گاه بی اهمیت که در کل اثر دارای ارزش و اعتبار است. مارگارت اتوود در این رمان با استفاده از این اخبار و تعریف خبرها به هجو قدرت پرداخته و روزنامه ها را ابزار قدرتمندان برای قلب واقعیت می داند. اخباری ضد و نقیض که از فیلتر نگاه قدرتمندان تیتر می شود. طنزی ضعیف و مبهم در لایه های زیرین متن وجود دارد که در سر تا سر اثر محسوس است. طنزی که به « شوخی های انگلوساکسونی» معروف است. در عین خنده دار بودن؛ وحشتناک، سیاه و تلخ است. هم می خنداند و هم به تفکر وا می دارد.
آیریس قهرمان نیست. ضد قهرمانی است که در تلاش برای رسیدن به معیارها و اندازه های قهرمان ها است.
کوششی که اگر چه قهرمانش نمی کند اما خودش را خود می کند و از قعر بیرون می کشد. البته با نگاهی دیگر می توان او را قهرمان عصر مدرن دانست. قهرمانی که از پس زوال گذشته می آید. قهرمانی با خصوصیات ضد قهرمان.
جنگ جهانی اول، بی اعتقادی به واجب الوجود، تأثیرات جنگ بر ادبیات، اخلاق و ...، افول اقتصادی دهه سی و چهل، کمونیزم و پیامدهای آن، جنگ های داخلی اسپانیا،ژنرال فرانکو و جنگ جهانی دوم، مدرنیته و ... اینها چیز هایی است که در رمان آدمکش کور به عنوان تاریخی زنده موجود و حاضر است. مسائل سیاسی و اجتماعی که دخیل و جلو برنده داستان است و شخصیت ها در موقعیت های موجود در آن تعریف شده و شکل می گیرند. « آندره مالرو » گفته بود : « وجه امتیاز ما بر گذشتگان در حضور تاریخ است. برای آنها هیچ چیز تغییر نکرده بود، ولی ما در بطن تاریخ به دنیا آمده ایم و تاریخ همچون تانکی از روی ما گذشت » و رمان آدمکش کور خود تاریخ است. تاریخ آدمهایی از جنس آیریس و شکل لورا. گرچه رد تاریخ در مرحله پایانی نمایان تر و مشخص تر است اما نمی توان حضورش را نادیده گرفت و تأثیر ژرفش را در دل اثر از یاد برد. تاریخی که تمام سبک ها و خلقت ها و بدعت ها و پدیده ها و عصیان های انسانی را در دل خود جا داده است. تاریخ در این رمان نه مخلوق که خود خالق روند داستانی است. پیچش ها و افت و خیز هایی که در دل این تاریخ شوم که نه، شوم کننده و از بین برنده، شکل می گیرد و به سرانجامی که شروعی است برای دیگری بدل می شود.
مارگارت اتوود برنده جایزه بوکر در انگلیس، « جیلر » در کانادا، و « پرمیو موندلو » در ایتالیا و دارنده مدال افتخار باشگاه هنرهای ملی از آمریکا و دارنده درجه افتخاری « شوالیه » در رشته هنر و ادبیات فرانسه، همسر « گریم گیبسون » رمان نویس معروف کانادایی، ساکن تورنتو در اثری روان و حجیم دغدغه و میل نوشتن خود را در فکر و ایده آیریس تجلی داده و هم سو و هم گام با او می نویسد. آیریس آدمکش کور را نوشت، اتوود او را می نویسد، آیریس خودش را نوشته، اتوود آدمکش کور را. نوشتن و شرایط آیریس در این جمله « بودلر » کاملا تعریف می شود: « در بعضی از شرایط زندگی دو بار زیسته ام. یکبار وقتی که آنها را زیسته ام و بار دوم زمانی که آنها را نوشته ام. یقینا زمانی که آنها را نوشته ام، عمیقا زیسته ام ... » و آیریس عمیقا با دنیایی پختگی می نویسد زوال را. زوال نسل هایی از گذشته تا به امروز را. زوال و صد سال دروغ را !
