رمانی پررمز و راز، خوش‏خوان و تکنیک‏گرا؛ متنى براى آموزش داستان‏نویسى مرورى کوتاه بر «نوسترمو» شاهکار جوزف کنراد: بهار 1396/2/7

در ادبیات مدرنیستى، هیچ نویسنده‏اى در حد و به‏خوبى کنراد از غربت، از له شدن توسط محیط پیرامون، از بى‏تابى و مرگ تدریجى تحمیل‏شده از سوى دیار غریب ننوشته است. اگر این امتیاز در مورد مقهور بودن انسان در چنگال نیروهاى حاصل از مناسبات جهان مدرن از آنِ کافکا است، اگر این برترى در امر تبعیض نژادى و فروپاشى خانواده‏هایى که یا خیلى از زمانه خود عقب مانده‏اند یا خیلى پیشى گرفته‏اند، از آنِ فاکنر است و اگر این امتیاز در چندپارگى شخصیت در ادبیات مدرن بیشتر به ناباکف داده مى‏شود، به گفته شمار کثیرى از منتقدین و نویسندگان، امتیاز برجستگى روایت‏هاى غریب‏مرگى بى‏شک به کنراد اختصاص دارد. صد البته که او براى ساختن فضاى غربت، یا به اعتبارى در ساختن »زمینه« استاد است. فضا در این داستان کارکرد ساختارى دارد و عنصرى اختیارى نیست. رازناک بودن و غرابت فضا، به میزان زیادى به‏دلیل ناشناخته بودن زمینه (Setting) است. شحصیت‏ها آن چه را نمى‏شناسند، اسرارِآمیزش مى‏دانند و رفتارشان بر همین اساس شکل مى‏گیرد، در نتیجه به‏خودى خود فضا از رخدادها مهم‏تر جلوه مى‏کند و ریشه »تب«ِ معروف و کشنده داستان‏هاى کنراد در همین جاست؛ براى نمونه گرفتارى جنون‏آمیز ذهنى نوسترمو، امرى است خاص خود او نه انسان‏هایى که براى بقا مثل ماشین کار مى‏کنند تا »زمان« را بکُشند، و کم و بیش شبیه دیگران هستند. به‏بیان دیگر نقطه خاصى از زندگى نوسترمو زیر دوربین روایت مى‏رود و به این ترتیب داستان خصلت آمپرسیونیستى پیدا مى‏کند. انزواى گنگ و مطلق نوسترمو و دیگر شخصیت‏ها در پایان عمر عظیم است اما به آن اندازه در آنها اثر نداشت که احساس ناگفتنى خالى شدن درون‏شان از چیزى‏که در سلامت‏شان مؤثر بود. آنها با خشم یا با حرارت صحبت مى‏کنند؛ درباره ظلم، بیرحمى، خیانت، ولى در وراى این کلمات، واقعاً هیچ نمى‏دانند. هیچ‏کس نمى‏داند رنج یا فداکارى یعنى چه مگر شاید قربانیان هدف‏هاى مرموز این ابهامات: «تا چشم کار مى‏کرد، تنابنده‏اى در کار نبود، نه بادبانى در دوردست و نه هیچ‏چیز دیگر؛ و پندارى براى گریز از آن تهایى به غم مالیخولیاوارش پناه برد. نخستین احساس ملهم از مردانگى‏اش آگاهى مبهمى از زندگى بود که ه بیراهه رفته بود، اما در عین حال، احساس ندامت نمى‏کرد. چرا باید احساس ندامت مى‏کرد؟ او به جر هوش و عقل انسان به هیچ فضیلتى اعتقاد نداشت. در آن تنهایى و انتظار دیگر نه به هوش باور داشت و نه به احساس. بى‏خوابى اراده‏اش را ذوب کرده بود. غمش غم ذهنى شک‏گرا بود. او جهان را سلسله‏اى از تصاویر غیرقابل درک مى‏دید. [براى ]نوسترمو همه چیز در نهایت زشتى و کراهت به شکست انجامیده بود. دیگر جرأت فکر کردن به آنتونیا را نداشت. او هم زنده نمانده بود. اما حتى اگر زنده هم بود، او دیگر نمى‏توانست با آنتونیا رو به رو شود و تلاش بى‏فایده بود.» (صفحه 470) حال براى پى بردن به ماهیت این نوع نگاه به جمله‏هایى بالا توجه شود و نیز این ذهنیت مقایسه شود با ذهینت شخصیت‏هاى کافکا و فاکنر در واپسین روزهاى زندگى‏شان. 

البته گاهى هم کنراد پرگویى مى‏کند؛ داستان روایت نمى‏شود، بلکه به‏تناوب از خلال انبوهى از جمله‏ها دیده مى‏شود. بعضى جاها هنر ناگفته گذاشتن بسیارى از چیزها را نادیده مى‏گیرد. با این حال نوسترمو به عقیده من یکى از بهترین رمان‏هاى خارجى است که امسال روانه کتابفروشى‏ها شده است؛ آن هم با ترجمه ای تحسین انگیز