مروری بر کتاب "خیزش های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن": اعتماد

    ماکس وبر در کتاب کلاسیک خود اقتصاد و جامعه عقلانی شدن را شاخص عصر مدرن می خواند و با تفکیک میان دو صورت عقلانی شدن یعنی عقلانیت ابزاری و عقلانیت ارزشی، دومی را باور آگاهانه به ارزش یک رفتار اخلاقی، زیبایی شناختی، مذهبی و... و اولی را عقلانیتی معطوف به هدف می داند. کتاب «خیزش های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن» نوشته مجید ادیب زاده که به تازگی به همت نشر ققنوس منتشر شده، با بهره گیری از این شاخص به بررسی تاریخ تجدد ایرانی می پردازد. نویسنده در فصل اول با عنوان دوره پادشاهی مطلقه ایلی وضعیت ایران در ابتدای سلطنت قاجار و نظم ایلی حاکم بر آن را تشریح می کند و به نخستین مواجهات ایرانیان با تمدن و فرهنگ غربی جدید می پردازد. این آشنایی حاصل رقابت قدرت های جدید اروپایی در شرق و برخورد قهرآمیز آنان با ایران به مثابه مملکتی است که از بحران های اقتصادی و اجتماعی عدیده رنج می برد. نویسنده در فصل دوم سرآغاز گذار به نظم بروکراتیک، درباره نخستین خیزش های عقلانی مدرن در میان ایرانیان اشاره دارد. فصل سوم با عنوان پادشاهی مطلقه و بروکراسی جدید، روند تکوین نظم بروکراتیک جدید در عصر سلطنت ناصرالدین شاه را بررسی و درباره ظهور نخستین نسل از معماران بروکراسی جدید ایران صحبت می کند. فصل چهارم با عنوان دوره پادشاهی مشروطه بحث از انقلاب مشروطه و ظهور نظم قانونی جدید است و در فصل پنجم با عنوان دوره بحرانی گذار به نظم جدید از این واقعیت بحث می شود که چگونه یکی از بحرانی ترین مقاطع تاریخی ایران، با ظهور نهادهای بروکراتیک-نظامی مدرن همراه شده است. در فصل ششم، دوره پادشاهی بروکراتیک مدرن، مهم ترین تجلی های عقلانی شدن یعنی پیدایش دولت مدرن و حرکت های صنعتی شدن و نیز فرآیند بروکراتیک شدن جامعه ایران و گسترش بروکراسی های بزرگ دولتی صنعتی و اجتماعی به منزله نشانه یی از عقلانی شدن و محاسبه گرایی مدرن بررسی می شود.