کتاب «به دنبال کاغذ اخبار» سیر تحول مطبوعات در ایران را بررسی می‌کند و تاریخچه‌ی انتشار روزنامه‌ها را از نخستین روزنامه که در یک ورق با عنوان کاغذ اخبار منتشر می‌شد، برای بچه‌ها به زبان شیرین شرح داده است.
ایبنا نوجوان: نخستین روزنامهی ایران نام نداشت و آن را با عنوان «کاغذ اخبار» می‌شناختند. این روزنامه در دوشنبه 25 محرم سال 1253 هجری قمری مطابق با اول ماه مه 1837 میلادی در تهران منتشر شد.
سه سال پیش از آن در سال(1250) فتحعلی‌شاه(دومین شاه سلسله‌ی قاجار)، و یک سال پیش از آن نیز عباس میرزا، ولیعهد از دنیا رفته بودند. چنین بود در زمان تولد روزنامه در ایران محمد شاه، سومین پادشاه قاجار، در مسند قدرت بود.
زمانی که عباس‌میرزا، ولیعهد در تبریز اقامت داشت، وزیری بسیار لایق داشت به نام ابوالقاسم فراهانی ملقب به قائم مقام، که در آخر عمر فتحعلی‌شاه وزیر این پادشاه نیز بود. محمدشاه پس از مرگ فتحعلی‌شاه، قائم‌مقام را به وزارت خود برگزید، اما یک‌سال بعد به تحریک حاج‌میرزا آقاسی او را کشت و آقاسی را به صدر اعظمی نشاند.
به این شکل کاغذ اخبار که مقدمات انتشار آن در زمان عباس میرزا و قائم‌مقام فراهم شده بود بعد از صدارت حاج‌میرزا آقاسی انتشار یافت. ماجراهای مطبوعات در ایران از کاغذ اخبار تا روزنامه‌های امروز داستانی دارد خواندنی.
روایت کتاب به‌صورت داستانی پیش می‌رود و بخش‌هایی از تاریخ روزنامه‌نگاری را برای کودکان و نوجوان شرح می‌دهد. در بخشی از این کتاب می‌خوانیم «ارتباط‌های جمعی در بررسی تاریخ روزنامه‌نگاری موضوع بسیار مهمی‌است. روزنامه‌نگاری و به‌طور کلی رسانه‌های گروهی شکلی از ارتباط‌های جمعی است و به همین دلیل در بررسی تاریخ روزنامه‌نگاری توجه به انواع ارتباط‌های موجود در جامعه و نحوه‌ی سیر پیام‌ها ضرورت دارد.»
کاغذ اخبار در یک روی کاغذ و با خط خوش و ریز نوشته می‌شد. در بالای کاغذ علامت شیر و خورشید و شمشیر علامت رسمی آن زمان ایران دیده می‌شد. در زیر علامت به خط نسخ ـ از خط‌های فارسی و عربی که به‌ویژه در حروف‌چینی، چاپ و ماشین‌نویسی به کار می‌رود ـ نوشته می‌شد اخبار شهر.
پیش از این در هندوستان نیز روزنامهی فارسی با نام «اخبارات» منتشر می‌شد. در واقع روزنامه‌نگاری فارسی از هند آغاز شد و بر نخستین روزنامه‌های فارسی ایران و افغانستان تاثیر گذاشت. این روزنامه‌ها چاپ نمی‌شدند؛ بلکه شکل تحول‌یافته‌ی اوراق خبری دست‌نویس درباری به زبان فارسی بودند و به آن‌ها اخبارات(خبرها) می‌گفتند. در ایران نیز پس از مغول منصبی در دربار به وجود آمده بود که ثبت وقایع کشور را بر عهده داشت.
اگر صنعت چاپ و چاپخانه به وجود نمی‌آمد، روزنامه و روزنامه‌نویسی هم به معنای امروزی وجود نداشت. نخستین حروف چاپی از چوب ساخته می‌شد و بعد برای نخستین بار در کشور کره از حروف چاپی فلزی استفاده شد. در ایران نیز در سال 1050 هجری قمری خلیفه‌ی ارامنه در اصفهان چاپخانه دایر کرد، ابتدا کتاب‌هایی با حروف سربی منتشر می‌کرد. بعدها چاپ سنگی وارد ایران شد و بیش از 60 سال از این چاپ استفاده می‌شد.
در این کتاب می‌خوانیم «نزدیک به 13 سال پس از انتشار کاغذ اخبار دومین روزنامهی ایرانی با نام «زاهریا دباهرا» به معنای (پرتو روشنایی) به زبان آسوری در ارومیه منتشر شد. سال بعد از آن روزنامهی «وقایع اتفاقیه» در تهران منتشر شد. نسخه‌ای از کاغذ اخبار میرزا صالح در ایران وجود ندارد. تا مدت‌ها گمان می‌کردند نخستین روزنامهی ایران «وقایع اتفاقیه» است. تا این‌که چند تن از محققان و پژوهش‌گران تاریخ مطبوعات فهمیدند نسخه‌ای از قدیمی‌ترین روزنامهی ایران در موزه‌ی بریتانیا در لندن وجود دارد. از آن عکس گرفتند و در ایران چاپ کردند.
در واقع روزنامه‌نگاری منظم در ایران با انتشار هفتگی «وقایع اتفاقیه» آغاز شد که انتشار آن به طور هفتگی تا 10 سال به طول انجامید. این روزنامه در سال 1277 تغییر نام و شکل یافت و با نام روزنامه «دولت عِلّیه ایران» منتشر می‌شد. البته این روزنامه تفاوت‌هایی با «وقایع اتفاقیه» داشت، از جمله این‌که با فاصله‌ی بیش‌تری هر دو هفته یا چهار هفته یک‌بار منتشر می‌شد.»
«در عهد مظفرالدین شاه، جانشین ناصرالدین شاه، نخستین روزنامهی روزانه‌ی ایران در سال 1316 هجری قمری با نام «خلاصه‌الحوادث» منتشر شد. این روزنامهی رسمی و دولتی و بود و به وسیله‌ی وزارت انطباعات(مطبوعات) هفته‌ای پنج روز انتشار می‌یافت. این روزنامه علاوه بر اخبار داخلی خبرهایی را که با تلگراف به تهران می‌رسید نیز چاپ می‌کرد.»
سانسور در روزنامه‌های عهد ناصری متداول بود؛ چون روزنامه‌های آن زمان همه دولتی بودند و اجازه‌ی انتشار هر مطلبی را نداشتند. در زمان مظفرالدین شاه نیز تا اعلام دوران مشروطیت جراید اجازه‌ی هیچ‌گونه انتقادی را نداشتند. به همین دلیل تمام روزنامه‌های مهم آن زمان در خارج از ایران منتشر می‌شد.
نخستین روزنامهی آزاد ایرانی «روزنامه اختر» بود که در استانبول منتشر شد، سپس روزنامهی «قانون» در لندن و روزنامهی «حَبل‌المَتین» در کلکته منتشر شدند.
خواندنی‌های کودکان طیف وسیعی از نوشته‌های مربوط به کودکان را در بر می‌گیرد مثل کتاب‌های گوناگون علمی و داستانی، شعر، روزنامه‌ها و مجله‌های ادواری و ...
نخستین مجله‌ی کودکان در ایران توسط مهدی‌قلی‌خان هدایت منتشر شد. این مجله با عنوان «سه فندق» منتشر می‌شد و سه بخش داستان، شعر و نمایش‌نامه داشت. اما به طور مستند در سال 1317 سه دفتر با عنوان ثابت «خواندنی‌های کودکان، افسانه‌هاست» منتشر شد. نسخه‌ی اول و دوم این مجموعه در کتاب‌خانه‌ی ملی ایران موجود است. مجله‌ی «بازی کودکان» نیز در سال 1323 به وسیله‌ی عباس یمینی شریف و بنی احمد منتشر شد.
در اواسط دهه‌ی 1320 نیز نخستین فصل‌نامه‌ی کودکان با عنوان «آلبوم» توسط جبار باغچه‌بان منتشر شد. این آلبوم‌ها عنوان‌های متفاوتی چون «عروسان، کوه بابابرفی و ...» داشت که با قطع‌ها و قیمت‌های متفاوت در چهار رنگ منتشر می‌شد.
در دهه‌ی 30 دو روزنامهی مهم و پرشمار کیهان و اطلاعات اقدام به انتشار مجله برای کودکان کردند که موسسه‌ی کیهان [با مجله‌ی «کیهان بچه‌ها»] در این زمینه پیش‌قدم بود و سه ماه بعد از آن روزنامهی اطلاعات این مجله را [با عنوان «اطلاعات دختران و پسران»] منتشر کرد.
سپس در اواخر دهه‌ی 1320 نخستین مجله‌ی مستمر دولتی برای نوجوانان با عنوان «دانش‌آموز» از سوی وزارت فرهنگ منتشر شد و از شماره‌ی 14 به بعد عباس یمینی شریف مسوولیت آن را بر عهده گرفت. از سال 1340 نیز نشریاتی به اسم «پیک» از سوی آموزش و پرورش برای نوجوانان منتشر می‌شد که قدیمی‌ترین مجله در گروه نشریات پیک، پیک دانش‌آموز بود.
کتاب «به دنبال کاغذ اخبار» به قلم لیلی فرهادی و تصویرگری سولماز شبانی از سوی انتشارات ققنوس در 104 صفحه منتشر شده است.
کد مطلب : 119627
