این روزها کتاب‌هایی با محوریت کره‌‌شمالی به‌شدت با استقبال مخاطبان رو‌به‌رو می‌شوند. علت این استقبال چشمگیر، شاید در وهله‌ اول اطلاعات ضدونقیضی باشد که مخاطبان درباره‌ این کشور از راه‌های گوناگون شنیده‌اند و دومین دلیل استقبال چشمگیر از این کتاب‌ها احتمالا شرح عجایبی است که در آنها می‌خوانیم، رخدادهای عجیبی که در عین واقع‌گرایی به لحاظ منطقی هرگز قابل درک و پذیرش نیستند.

«رهبر عزیز» نوشته جنگ جین‌سونگ، یکی از بهترین کتاب‌ها در این حوزه است، ماجرای یک مامور عالی‌رتبه‌ کره‌ شمالی که در کسوت یک شاعر به کیم جونگ ایل خدمت می‌کند، در بزنگاهی تاریخی که قحطی کشور را فراگرگرفته و بسیاری از مردم عادی بر اثر گرسنگی در خیابان‌ها می‌میرند، زندگی نسبتا راحت و مرفهی را در پیونگ‌یانگ سپری می‌کند، اما زندگی او با اشتباه کوچکی که البته به‌واسطه‌ تحول جهان‌بینی او رخ می‌‌دهد، کاملا دگرگون می‌شود و او به ناچار و برای حفظ جانش مجبور به فرار از کشور می‌شود. «رهبر عزیز» به‌عنوان یک زندگینامه، به تفصیل، به هر دو برهه از زندگی این شاعر می‌پردازد؛ دوران خدمتش برای دیکتاتوری کره‌شمالی و سختی‌های فرارش از این کشور و تلاش برای سکنی‌گزیدن در کره‌جنوبی.

شاید بیش از آنکه ارزش ادبی این کتاب قابل تحلیل و بررسی باشد، فرایند افشاگری به‌وقوع‌پیوسته از سوی سونگ است که حیرت‌انگیز به نظر می‌رسد. به لحاظ فرم و شیوه روایی، «رهبر عزیز» کتاب روان، ساده و خوشخوانی است؛ درواقع نویسنده آنچنان در قیدوبند انتخاب لغات، واژه‌ها و جمله‌بندی‌ها نبوده است و آنچه برایش در اولویت قرار داشته شرح نکته‌بینانه‌ رخدادهایی ا‌ست که آنها را در طول سال‌های زندگی‌اش در کره شمالی و سپس فرارش از این کشور پشت سر گذاشته است.

«رهبر عزیز» چون دفتر خاطراتی، هر واقعه‌ای را به شکلی مبسوط و پرجزئیات شرح می‌دهد تا جایی که برخی خوانندگان گمان می‌کنند بخشی از این اتفاقات-شاید به‌واسطه‌ نفس‌گیر و نامتعارف‌بودنشان-ساخته‌ ذهن نویسنده بوده‌اند و او در ارائه‌ اطلاعات دست به خیالپردازی زده، اما مقایسه این کتاب با دیگر آثار با محوریت کره‌‌شمالی می‌تواند این اطمینان را به خواننده بدهد که اغراقی در شرح ماوقع صورت نگرفته و جنگ جین سونگ هر ‌آنچه نوشته بازتابی از واقعیت است.

به سبب ژانر اثر، در برخی فصول، کتاب به گزارش‌نویسی یا حتی مستندنگاری نزدیک می‌شود و در برخی بخش‌ها نویسنده پیش از شرح داستان، پاراگراف‌هایی را حاوی اطلاعاتی درباره‌ آنچه بعدا می‌خواهد درباره‌اش بنویسد به شکل پیش‌مقدمه قرار داده تا مخاطب در یافتن ریسمان‌های علت و معلولی وقایع به مشکل برنخورد و در ضمن رازهای هیجان‌انگیز سربه‌مهر کره‌‌شمالی برایش افشا شوند.

ساختار کتاب «رهبر عزیز»، به‌نوعی به فیلمنامه شبیه است. توصیفات دقیق و مو‌به‌مو از موقعیت‌های مکانی، لباس و پوشش پرسوناژها، حتی خرده‌رفتارهای کاراکترهای فرعی و... باعث می‌شود خواننده بتواند همه‌ این جزئیات را در ذهن خود خلق کند و این به خودی خود موهبتی ا‌ست برای خواننده‌ مشتاقی که به ذوق کشف رازهای عجیب این کشور خاص و غیرقابل درک کتاب را دست گرفته است. درواقع نویسنده در «رهبر عزیز»، صحنه‌پردازی‌های درخشانی را با تصاویر زنده و بعضا سینمایی ارائه کرده که قطعا وام‌گرفته از تجربیات شخصی اوست و احتمالا نقش شخصی در خلق‌ و پرو‌بال‌دادن به آنها نداشته است؛ بااین‌حال او در ارائه تک‌تک این جزئیات و نفوذ به لایه‌های زیرینشان سخاوت بی‌مثالی به خرج داده است. کتاب با آنکه داستانی واقعی را روایت می‌کند و در اصل یک «زندگینامه» به حساب می‌آید، در برخی بخش‌ها تا حدودی مبالغه‌آمیز به نظر می‌رسد، همانقدر که احتمالا مقاومت شخصیت اصلی داستان در جریان فرارش به سمت چین، می‌تواند با تحسین خواننده مواجه شود ریسک دورکردن فضای اثر از رئالیسم را نیز بیشتر می‌کند. درواقع دوام‌آوردن جنگ جین سونگ در آن سرمای استخوان‌سوز و با آن موقعیت عجیب‌وغریب اتفاقی است که بیشتر در کارهای علمی تخیلی و فانتزی شاهدش هستیم، با وجود این، به جهت ترسیم موفقیت‌آمیز آنچه در کره شمالی اتفاق می‌افتد مخاطب می‌پذیرد که هیچ مبالغه و دروغی در کار نیست و حتی جزئیات غیرقابل پذیرش فرار سونگ همه بازنمایی واقعیت‌اند.

ترجمه‌ خوب، شاید مهم‌ترین دلیل موفقیت «رهبر عزیز» دست‌کم در ایران باشد. هرقدر هم موضوع کتابی برای مخاطب چالش‌بر‌انگیز باشد و میل به دنبال‌کردنش داشته باشد، ترجمه‌ای غیرحرفه‌ای و پراشتباه می‌تواند خواننده را از آن زده کند. مسعود یوسف‌حصیرچین در ترجمه‌ این کتاب در عین وفاداری به متن، به روان‌بودن و خوشخوانی آن نیز توجه داشته و خاطره‌ای خوش را از خواندن این کتاب برای خواننده به جا می‌گذارد. همچنان که پیش‌تر گفته شد، «رهبر عزیز» کتابی نیست که بتوان آن را صرفا از جنبه‌ ادبی بررسی کرد بلکه مجموعه‌ای از مقوله‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. در این کتاب با بسیاری از اصطلاحات سیاسی که فقط مختص این کشور است آشنا می‌شوید. بسیاری از جزئیات و قوانین اعجاب‌آور اساسی این کشور را درخواهید یافت و همانطور که احتمالا مایل هستید، از اوضاع معیشتی و اقتصادی اقشار مختلف جامعه کره شمالی آگاه خواهید شد. درواقع نویسنده تنها به یک بعد از زندگی شخصی نکبت‌بار خود در این کشور اشاره نمی‌کند و رخدادها و عناصر موجود در جامعه را با دید یکسویه‌ مورد چالش قرار نمی‌دهد بلکه در قالب یک راوی بی‌طرف، با در نظرگرفتن ابعاد مختلف و نفوذ به لایه‌های زیرین زندگی اقشار مختلف این سرزمین دست به تحلیل اوضاع نابسامان کره‌‌شمالی می‌زند؛ شاید همین نگاه باز و به دور از موضع‌گیری باعث می‌شود مخاطب تا این حد با داستان ارتباط برقرار کند.

* منتقد و داستان‌نویس

از آثار: انگار خودم نیستم