منبع: روزنامه شرق
سه شنبه ۲۴ مهر ۱۳۹۷
ژاک لاکان پزشک، فیلسوف و روانکاو مهم فرانسوی بود که با ایده «بازگشت به فروید» و رساله‌ای که در آن ناخودآگاه را به صورت یک زبان ساختاربندی کرد، انقلابی در فلسفه و بسیاری از جریانات فکری قرن بیستم به‌پا کرد. او به‌جز فروید، نظام نظری خود را متاثر از فردینان دو سوسور و کلود لوی- استروس بنا کرد. لاکان در ایران نیز از یک‌دهه‌واندی پیش به‌طور گسترده از طریق ترجمه‌های متفکران چپ‌گرا به مخاطبان فارسی‌زبان معرفی شد و در تحلیل وضع موجود بسیار به کار رفته است. بااین‌حال، همیشه جای خالی کتابی نسبتا جامع که نظریه لاکان را به دقت توضیح دهد خالی بود. به تازگی به همت نشر ققنوس و با ترجمه محمدعلی جعفری شرح یکی از مهم‌ترین شارحان لاکان ترجمه و منتشر شده است: «سوژه لاکانی: بین زبان و ژوئیسانس» اثر بروس فینک. البته معضل فضای ترجمه ایران کمافی‌سابق باقی است، یعنی انتشار همزمان و ناگهانی چند ترجمه از یک کتاب. همزمان با نشر ققنوس ترجمه دیگری نیز از سوی نشر «بان» به قلم علی حسن‌زاده نیز منتشر شده است.
فينك روانكاو برجسته آمريكايي است كه مشخصا به‌عنوان يك روانكاو لاكاني شناخته می‌شود. او مترجم آثار اصلي لاكان به انگليسي است و خود نيز کتاب‌های مهمی در حوزه روانكاوي دارد. از آنجا که فينك در حوزه روانكاوي هم فعاليت دارد می‌کوشد تكنيك‌هاي روانكاوي لاكان را نیز در این کتاب بررسي کند. فينك در اين كتاب روانكاوي لاكان را يك فرايند درماني و باليني می‌داند که تقریبا می‌توان گفت در آثار فارسي کمتر به این وجه از انديشه‌هاي لاكان پرداخته‌اند. فینک می‌کوشد نگرشی از چند مفهوم مهم لاکانی را در این کتاب ارائه دهد و نظریه‌هایی را مطرح می‌کند که برای درمانگران و نظریه‌پردازان به یک اندازه مفید است. او در این کتاب جنبه‌ای از کار لاکان را معرفی می‌کند که در اقبال به نظریه او مغفول مانده و همچنین به شرح و بسط مفاهیم محوری او می‌پردازد و دانشی عمیق از کار نظری و بالینی لاکان ارائه می‌دهد. در این کتاب می‌توانید با بسیاری از مفاهیمی که در این سال‌ها در فضای روشنفکری ایران با پیشوند «لاکانی» مطرح شده‌اند آشنا شوید: امر خیالی، نمادین، واقعی، میل، دیگری، ابژه a، بیگانگی، ژوئیسانس، سوژه ناخودآگاه و قس‌علیهذا.
کتاب حاضر در چهار فصل تنظیم شده است. فصول بخش‌های اول کتاب به زبان ساده نوشته شده‌اند و برای مطالعه آن‌ها اندکی آشنایی با لاکان کافی است. او در این فصول از زبان و غیریت، ناخودآگاه، تروما، ساخت‌های نمادین و واقعی و مفاهیم و موضوعات دیگر می‌گوید. بخش‌های بعدی که هر یک بر فصل پیشین استوار است، رفته‌رفته پیچیده‌تر می‌شوند، مباحثی چون سوژه، سوژه فرویدی و دکارتی میل، میل دیگری، سوبژکتیویته، ابژه‌های خیالی، روابط خیالی، اختگی و فالوس در بخش‌های دوم و سوم مطرح می‌شوند و در بخش آخر وضعیت گفتمان روانکاوانه لاکان توضیح داده می‌شود، از چهار گفتمان ارباب، دانشگاه، هیستریک، روانکاو، تا وضعیت اجتماعی و روانکاوی و نسبت روانکاوی با علم. باید توجه شود آنچه فینک در این کتاب ارائه می‌دهد به معنای دقیق کلمه یک تفسیر است و ازاین‌رو، چنانکه اظهار می‌کند در فصول پنجم و ششم نظریه سوژه لاکانی از اوست و خوانش او از نظریه لاکان درباره تفاوت جنسی در فصل هشتم نیز به همین ترتیب بدیع و تازه است. بااین‌حال، اغلب فصول را می‌توان مستقل از هم خواند، اگرچه گاهی به محتوای فصول پیشین ارجاع داده می‌شود. خوانندگانی که با اندیشه لاکان آشنا باشند، احتمالا فصل اول را کنار می‌گذارند و چه‌بسا از نیمه بخش دوم شروع به مطالعه کنند. ازجمله ویژگی‌های شرح فینک، بحث از اندیشه لاکان در زمینه‌ای است که ملاحظات بالینی را کنار نگذارد. او معتقد است تجربه‌اش در درمان به زمینه کتاب شکل داده است. او می‌کوشد نگرشی از چند مفهوم لاکانی، نه به ترتیب تحول آن‌ها از دهه 1930 به‌بعد بلکه از چشم‌انداز دهه 1970 ارائه کند. همچنین به ترجمه برخی از شگردهای اولیه لاکان در صورت‌بندی تجربه روانکاوانه به اصطلاحات متاخرش نیز می‌پردازد و خواننده را با این شگردها آشنا می‌کند. او معتقد است لاکان روانکاو برخلاف بیشتر پساساختارگرایانی که در پی واسازی و حذف مفهوم سوژه انسانی‌اند، مفهوم سوبژکتیویته را بسیار مهم می‌داند و به کاوش در معنای سوژه‌بودن، نحوه سوژه‌شدن فرد، عوامل شکست در سوژه‌شدن، و امکانات روانکاو در القای
«رسوب سوبژکتیویته» می‌پردازد.
